بررسی مسئولیت قدرت سیاسی در اجرای شریعت از منظر فقه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی

2 دانش‌آموخته حوزه علمیه قم: دکتری دانشگاه تهران: پژوهشگر علوم سیاسی و قرآنی

چکیده

در اندیشه سیاسی اسلامی بحث اجرای شریعت در حوزه عمومی و اجتماعی، با دو رویکرد برون دینی و درون دینی قابل بررسی قرار گرفته است. از منظر برون دینی، در چارچوب فلسفه سیاسی و در قالب اهداف و غایات دولت و تامین سعادت همگانی و از منظر درون دینی در چارچوب فقه و اسلوب اجتهادی ارزیابی و مورد بحث قرار گرفته است. نهاد قدرت رایج‌ترین و محوری‌ترین نهادی است که در فقه در سه حوزه تصدی گری، نظارتی و سیاست‌گذاری متولی اجرای شریعت معرفی شده است. با عطف نظر به این‌که در دوره معاصر انظار مختلف در شیعه و گروه‌ها و تشکل‌های متعدد اهل سنت بنیان فعالیت‌ها و سوگیری‌های سیاسی خود را بر اجرای شریعت متمرکز ساخته‌اند، پرسش این است که ساختار و نهاد متولی اجرای این مسئولیت کدام است؟ (مساله) این مقاله با رویکرد آسیب شناسانه از زمره تحقیقات توسعه‌ای و با روش توصیفی-تحلیلی با پی‌جویی متون فقهی گذشته و واکاوی انظار کنونی عالمان اسلامی در زمینه اجرای شریعت (روش) بر این مفروض استوار است که اجرای شریعت بویژه در فقه اهل سنت یک طرح بدون سامانه و برنامه باقی‌ مانده است و تاملات فقه سیاسی ناظر به ساختار سیاسی مشخصی معطوف نگشته است (فرضیه) نتیجه تحقیق وجود برخی ابهامات و چالش‌های نظری در ارتباط با مسئولیت اجرای شریعت است که در مقام عمل نیز با گونه‌ها و انواعی از نظریه‌ها و ساختارهای سیاسی مواجه شده است.

تازه های تحقیق

نتیجه­

با عطف نظر به این­که در دوره معاصر، گروه­ها و تشکل­های متعدد اهل سنت از قبیل طالبان، بنیان فعالیت­ها و سوگیری­های سیاسی خود را بر اجرای شریعت متمرکز ساخته­اند، این مقاله با رویکرد درون دینی و از منظر فقه سیاسی، مسئولیت و تکلیف قدرت سیاسی در اجرای شریعت را واکاوید و به استناد برخی ادله دینی و گفتار فقیهان، آن را وظیفه لازم قدرت سیاسی در سه حوزه تصدی‌گری، نظارتی و سیاست­گذاری متولی اجرای شریعت معرفی نمود؛ اما درعین‌حال، انجام دادن این تکلیف، مستلزم برطرف ساختن برخی ابهام­ها و چالش­هایی است که در عرصه نظر و عمل نمود یافته است. ابهام مفهومی، ابهام در مخاطب، ابهام در مفهوم دولت، ابهام در سامانه سیاسی و درنهایت ابهام در قلمرو فقه، از مواردی دانسته شد که باید ازنظر فقهی دوباره ارزیابی شود و موضع مشخصی در قبال آن‌ها ابراز گردد؛ به‌عبارت‌دیگر، تأکید بر اجرای شریعت، بدون توجه به مجری و نهاد اجرا عملاً برآیندی ندارد.

 با عنایت به این­که پی­جویی و ره‌گیری مفاهیم در میراث فقهی و تقریر و ارزیابی مجدد آن‌ها برحسب مقتضیات دنیای کنونی، از مشخصه­های بارز فقه سیاسی معاصر است، ضرورت دارد که به‌طور مشخص، ساختار و دستگاه اجرای شریعت واکاوی گردد و ابهام­های گفته‌شده پاسخ داده شود؛ افزون بر این‌که تفکیک میان دولت محقق و دولت مطلوب نیز گره‌گشا نیست و چنان­که آمد، به‌ویژه با گذشته فقه تسنن تطابق ندارد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

An Analysis of the Role of Political Power in Shariah Implementation from a Jurisprudential Perspective

نویسندگان [English]

  • Mohammad Sadegh Yousefi Moghadam 1
  • Seyyed Mohsen Al Nabi 2
1 Associate Professor of Islamic Science and Culture Research Institute
2 PhD Graduate of Tehran University, Graduate of Qom Seminary
چکیده [English]

Received: 2023 Jun 2  |   Recieved in revised form: 2023 Jul 10   |   Accepted: 2023 Sep 1   |   Published: 2023 Jun 22
In Islamic political thought, the implementation of Sharīah in public and social spheres has been explored through two approaches: extra-religious and intra-religious. The extra-religious approach examines it within the framework of political philosophy, emphasizing government goals and the welfare of all citizens. The intra-religious approach investigates Sharīah implementation through jurisprudence and the methodology of ijtihād. Within Islamic jurisprudence, the institution of political power is commonly recognized as responsible for administering, overseeing, and policy-making, thus serving as the guardian of Sharīah implementation. Given the contemporary focus on Sharīah implementation by various Shia and Sunni groups and organizations, the article addresses the question of the appropriate institutional structure responsible for implementing Sharīah. The article argues that, particularly in Sunni jurisprudence, there is a lack of a systematic approach or program for Sharīah implementation, and political jurisprudence has not been directed towards a specific political structure. The research findings reveal theoretical ambiguities and challenges regarding the responsibility of implementing Sharīah, which have led to the emergence of various theories and political structures in practice.

Al Nabi, S.M. & Yousefi Moghadam , M.S. (2023) An Analysis of the Role of Political Power in Shariah Implementation from a Jurisprudential Perspective. Quarterly of New Perspectives in Islamic Jurisprudence, 1 (1) 57-82. Doi: https://doi.org/10.22091/RCJL.2023.8823.1010 .

کلیدواژه‌ها [English]

  • Sharīah
  • Implementation of Sharīah
  • Islamic Jurisprudence
  • Political System
  1. ابن تیمیه (1963)، السیاسه الشرعیه فی اصلاح الراعی و الرعیه، بیروت: دار الافاق الجدیده.
  2. ابن حزم اندلسی (بی­تا)، المحلی، تحقیق احمد محمد شاکر، بیروت: دار الفکر.
  3. 3. ابن خلدون، عبدالرحمان بن محمد(1408)، دیوان المبتدأ والخبر فی تاریخ العرب والبربر ومن عاصرهم من ذوی الشأن الأکبر، بیروت: دار الفکر.
  4. ابن فورک، محمد بن حسن (1425)، مقالات الشیخ ابی‌الحسن الاشعری امام اهل السنة، مکتبه الثقافه الدینیه.
  5. احمد عبد ربه، «هل فرضت الشریعة الإسلامیة نظاماً سیاسیاً یمکن اعتباره "النظام السیاسی الإسلامی "»، مقاله منتشرشده در سی ان ان.
  6. اکبریان، حسنعلی (1387)، حجاب مسئولیت­ها و اختیارات دولت اسلامی، مجموعه مقالات به کوشش ابراهیم شفیعی سروستانی، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
  7. الزحیلی، وهبه (1408)، تطبیق الشریعه و استمداد القوانین من معین الفقه الاسلامی، مجله الشریعه و ادراسات الاسلامیه، ربیع الاخر، شماره 9.
  8. السدلان، صالح بن غانم(1417)، وجوب تطبیق الشریعة الإسلامیة فی کل عصر، ریاض: دار بلنسیه للنشر و التوزیع. والحکومة الإِسلامیة ضرورة من أجل إقامة الشریعة الإِسلامیة.
  9. السنهوری، عبدالرزاق احمد (1393)، فقه حکومت اسلامی و تحول آن، ترجمه صباح زنگنه، تهران: نشر نی.
  10. الشافعی الصغیر(1413)، نهایة المحتاج إلى شرح المنهاج، بیروت: دار احیاء النراث العربی.
  11. العشماوی، محمد سعید (2004)، الاسلام السیاسی، بیروت: الانتشار العربی.
  12. العواء، محمد سلیم( 1410)، فی النظام السیاسی للدوله الاسلامیه، قاهره: دارالشروق.
  13. الغنوشی، مقاله «مبادی الحکم و السلطه فی الاسلام، شبکه اینترنتی الجزیره.
  14. الکحلانی الصنعانی، محمد بن اسماعیل (1379)، سبل السلام، تعلیق: الشیخ محمد عبدالعزیز الخولی، مصر: شرکة مکتبة ومطبعة مصطفى البابی الحلبی وأولاده بمصر.
  15. الماوردی، علی بن محمد(1406)، الاحکام السلطانیه و الولایات الدینیه، قاهره: مکتب الاعلام الاسلامی.
  16. النووی (بی­تا)، المجموع، بیروت: دارالفکر.
  17. ایجی، میر سید شریف(بی‌تا)، شرح مواقف، بی­جا، عالم الکتب.
  18. باقلانی، ابی­بکر محمد بن الطیب(1407)، التمهید، لبنان: موسسه الکتب الثقافیه.
  19. برهان غلیون (2004)، نقد السیاسه الدوله و الدین، بیروت: مرکز الثقافی العربی.
  20. بشیریه، حسین (1380)، آموزش دانش سیاسی، تهران: نگاه معاصر.
  21. بلقزیز، عبدالله (2002)، الدوله فی الفکر الاسلامی المعاصر، بیروت: مرکز دراسات الوحده العربیه.
  22. تفتازانی، ‏سعدالدین(1409)، نشرح المقاصد، افست قم: الشریف الرضی‏.
  23. توفیق محمد الشاوی، گفت‌وگو با توفیق محمد الشاوی، فصلنامه علمى - پژوهشى حکومت اسلامى، سال سوم، شماره چهارم.
  24. جزیرى، عبدالرحمان (1419)، الفقه على المذاهب الأربعة و مذهب اهل‌البیت علیهم‌السلام، بیروت: دار الثقلین.
  25. جصاص، احمد بن على(1405)، احکام القرآن، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
  26. جوینی، عبدالملک (1979)، غیاث الامم فی التیاث الظلم، اسکندریه: دار الدعوه.
  27. خمینی، روح‌الله (1389)، صحیفه امام، تهران: موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى.
  28. خمینی، روح‌الله (1409)، ولایت‌فقیه، تهران: موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
  29. دره، محمدعلی طه(1430)، تفسیر القرآن الکریم و اعرابه و بیانه، بیروت: دار ابن کثیر.
  30. راشد غنوشی (1381)، آزادی‌های عمومی در حکومت اسلامی، ترجمه حسین صابری، تهران: انتشارت علمی و فرهنگی.
  31. راغب اصفهانى، حسین بن محمد (1412)، مفردات الفاظ القرآن، بیروت: دارالقلم.
  32. رشدی علیان(1981)، الاسلام و الخلافه، بغداد: دار الرشید.
  33. رضا، محمد رشید (1414)، تفسیر القرآن الحکیم الشهیر بتفسیر المنار، لبنان: دار المعرفه.
  34. ژان ولیام لاپی یر (1375)، قدرت سیاسی، ترجمه بزرگ نادر زاده، تهران: فرزان.
  35. سبحانى تبریزى، جعفر (1421)، مفاهیم القرآن، قم: مؤسسة الإمام الصادق (علیه‌السلام).
  36. سجادی، سید عبدالقیوم (1388)، گفتمان جهانی‌شدن و اسلام سیاسی در افغانستان پسا طالبانیسم، انتشارات مفید.
  37. سجادی، سید عبدالقیوم (1377)، «طالبان، دین و حکومت»، نشریه علوم سیاسی، شماره 1.
  38. سمیر عالیه (1412)، علم القانون و الفقه الاسلامی، بیروت: الموسسه الجامعیه للدراسات و النشر و التوزیع.
  39. شاوی، محمد توفیق (1377)، گفت‌وگو با توفیق محمد الشاوی، فصلنامه حکومت اسلامی، سال سوم، شماره 9.
  40. شحاته، عبدالله محمود(1421)، تفسیر القرآن الکریم مصر: دار غریب.
  41. شلتوت، محمود (1424)، من توجیهات الاسلام، دار الشروق، قاهره.
  42. صابر طعیمه(2005)، الدوله و السلطه فی الاسلام، قاهره: مکتبه مدبولی.
  43. ضناوی، محمدعلی (1400)، المفهوم و التجربه، طرابلس: دار الایمان.
  44. عبدالحی یوسف، (1426)، الدوله فی الاسلام، بی‌جا، المکتب الاسلامی لاحیاء التراث.
  45. عبدالعزیز عزت الخیاط (1999)، النظام السیاسی فی الاسلام، قاهره: دارالسلام.
  46. عصمت اللهی، محمد هاشم و دیگران (1378)، جریان پرشتاب طالبان، بی‌جا، انتشارات بین‌المللی المهدی.
  47. علی‌بابایی، غلامرضا و بهمن آقایی(1366)، فرهنگ علوم سیاسی، تهران: ویس.
  48. عنایت، حمید(1372)، اندیشه سیاسی در اسلام معاصر، ترجمه بهاءالدین خرمشاهی، تهران: انتشارات خوارزمی.
  49. فتحی عثمان، محمد(1399)، من اصول الفکر السیاسی الاسلام، بیروت: موسسه الرساله.
  50. فخر رازى، محمد بن عمر (1420)، التفسیر الکبیر (مفاتیح الغیب)، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
  51. فخر رازی، محمد بن عمر(1420)، مفاتیح الغیب، بیروت: احیاء التراث العربی.
  52. فراتی، عبدالوهاب(1385)، نگاهی دیگر به جمهوریت در اندیشه سیاسی امام خمینی، فصلنامه علمى - پژوهشى حکومت اسلامى، سال یازدهم، شماره 39.
  53. فیرحی، داوود، شیعه و مسأله مشروعیت بین نظریه و نص، مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، ش 57،
  54. قبیسى عاملى، محمدحسن (بی­تا)، تفسیر البیان الصافى لکلام الله الوافى، بیروت: مؤسسة البلاغ.
  55. قرشی، محمد بن محمد بن احمد معروف به ابن اخوه(1937)، معالم القربه فی احکام الحسبه، بی‌جا، دارالفنون.
  56. قرطبی، محمد بن احمد(1364)، الجامع لاحکام القران، تهران: ناصرخسرو.
  57. لمبتون (1374)، دولت و حکومت در اسلام، عباس صالحی و محمدمهدی فقیهی، تهران: عروج.
  58. محمد سعید طالب(2005)، الدوله العربیه الاسلامیه الدوله و الدین، دمشق: الاهالی للطباعه و النشر و التوزیع.
  59. محمد، مبارک(1401)، نظام الاسلام الحکم و الدوله، بیروت: دارالفکر.
  60. میر احمدی، منصور(1392)، ملاحظاتی بر چالش­های فقه سیاسی، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
  61. نجاح، محسن(1358)، الفکر السیاسی عند المعتزله، قاهره: دار المعارف.
  62. مغنیه، محمدجواد (1424)، الکاشف، قم: دار الکتاب الاسلامی.

62. وینسنت، اندرو (1387)، نظریه‌های دولت، ترجمه حسین بشیریه، تهران: نشر نی.