تاملی بر حقوق سیاسی اقلیتها درمتون فقهی وحقوق معاصر

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه الهیات و معارف اسلامی دانشگاه قم.

چکیده

تأملی بر حقوق سیاسی اقلیت‌ها در متون فقهی و حقوق معاصر
علیرضا ابراهیمی *
تاریخ دریافت: 06/04/1402   |   تاریخ اصلاح: 18/05/1402   |   تاریخ پذیرش: 01/06/1402   |   تاریخ انتشار: 01/08/1402
چکیده
حقوق سیاسی اقلیت‌ها، از موضوعات مهم حقوق بین‌الملل خصوصی است. کشورهای اسلامی که دارای نظام حقوقی اسلامند، در همه موضوعات ازجمله اقلیت‌ها، دارای قواعد، احکام و شرایط مخصوص به خود هستند. هدف از این پژوهش، بررسی مصداقی انواع اقلیت‌ها از جهت میزان بهره‌مندی از حقوق سیاسی در متون فقهی شیعی از یک‌سو و حقوق بین‌الملل خصوصی از سوی دیگر است. کشور جمهوری اسلامی ایران نیز به‌عنوان موردپژوهی در این زمینه کانون توجه قرار گرفته است. اقلیت‌ها در حقوق بین‌الملل، شامل اقلیت‌های مذهبی، نژادی و قومی می‌گردند، ولی در حقوق اسلامی منظور از اقلیت‌ها، تنها اقلیت‌های مذهبی است؛ زیرا نژاد و قومیت نمی‌تواند مبنای تفاوت شهروندان در حقوق و تکالیف گردد. ازنظر منطقی، میان دو عرصه متون اسلامی و حقوق بین‌الملل خصوصی، رابطه عموم و خصوص من وجه بررسی گردیده و سایر نسب اربعه نیز تحلیل شده است. موضوعات مهمی چون: امکان وعدم امکان تصدی وکالت و قضاوت و پذیرش وعدم پذیرش شهادت اقلیت‌های شناخته‌شده زرتشتیان، مسیحیان و کلیمیان و نیز اقلیت‌های شناخته‌نشده بررسی شده است. با استناد به قرآن کریم به‌ویژه آیه نفی سبیل، نمی‌توان هرگونه مسئولیتی مثل امر خطیر قضا را به کافران سپرد. این موضوع از قواعد آمره حقوق بین‌الملل اسلام است؛ درعین‌حال به اقتضای زندگی مسالمت‌آمیز با کافران ذمی و تحت قاعده جزیه می‌توان بسیاری از مباحث حقوق بین‌الملل خصوصی را پوشش داد. روش تحقیق استنباطی – تحلیلی و ابزار گردآوردی، اطلاعات کتابخانه‌ای و آماری است..

ابراهیمی،‌ علیرضا. (1402). تأملی بر حقوق سیاسی اقلیت‌ها در متون فقهی و حقوق معاصر، پژوهش‌های فقهی مسائل مستحدثه. 1 (1)، 162-142. Doi: https://doi.org/10.22091/RCJL.2023.9096.1016

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

A Reflection on the Political Rights of Minorities in Islamic Jurisprudence and Contemporary Law Texts

نویسنده [English]

  • Alireza Ebrahimi 
Assistant Professor of Islamic Jurisprudence and Theology, Qom University, Qom, Iran;
چکیده [English]

Received: 2023 Jun 27  |   Recieved in revised form: 2023 Aug 9   |   Accepted: 2023 Aug 23   |   Published: 2023 Oct 23
The protection of political rights of minorities is a significant concern within the realm of Private International Law. Islamic countries, which operate under an Islamic legal system, have their own set of rules, judgments, and conditions that apply to all matters, including the treatment of minorities. The research aims to examine how different types of minorities, as defined in Shīa jurisprudence texts and private international law, are afforded political rights, specifically in the Islamic Republic of Iran. In international law, minorities encompass religious, racial, and ethnic groups, whereas in Islamic law, minorities exclusively refer to religious minorities. This is because race and ethnicity cannot form the basis for differentiation in rights and obligations among citizens. The research explores the relationship between the general and specific aspects of Islamic and private international law texts, while also analyzing various aspects of Arba’e (the four major schools of Shia jurisprudence). Crucial issues addressed include the permissibility or impermissibility of religious minorities, such as Zoroastrians, Christians, and Jewish, to serve as lawyers, judges, and witnesses. The study also investigates unknown minorities. With reference to the Holy Quran, particularly the verse prohibiting alliances with disbelievers (nafye sabīl), it is argued that entrusting grave matters of legal decisions like judging to non-Muslims is not allowable. This is an obligatory principle in Islamic international law. Furthermore, many aspects of private international law can be examined through the lens of ensuring a peaceful coexistence with non-Muslim dhimmis (protected religious minorities) and under the system of jizya (tax). The research methodology employed is inferential-analytical, and the data was collected from library resources and statistical information.

Ebrahimi, A.R. (2023) A Reflection on the Political Rights of Minorities in Islamic Jurisprudence and Contemporary Law Texts. Quarterly of New Perspectives in Islamic Jurisprudence, 1 (1) 142-162. Doi: https://doi.org/10.22091/RCJL.2023.9096.1016 .

کلیدواژه‌ها [English]

  • Minorities Rights
  • Shiite Jurisprudential Texts
  • Contemporary Law
  • Fundamental Human Rights
  • Universalizability

 نتیجه

در نظام حقوقی ایران و فقه امامیه، ادای کامل دین و وحدت بین مقدار دین و ادا اصل است. ضمان پرداخت عین و مثل و قیمت پرتوی از عدالت است. پول‌های کنونی با پول‌های گذشته تفاوت دارد و ارزش آن اعتباری است. پول‌های گذشته ارزش ذاتی و استعمالی هم داشتند. پشتوانه پول امروزه تناسب درست بین میزان حجم پول و حجم کالا و خدمات قابل‌مبادله پشتوانه پول است. پول مال مثلی است و عرف و عقلا بین واحدهای مختلف آن تفاوتی نمی‌بینند. مخالفان جبران کاهش ارزش پول، به همه ویژگی‌های پول و اقسام آن به خصوص پول تحریری توجه نکرده‌اند. پول تحریری و اسکناس از امور مستحدثه است و با درهم و دینار و ضوابط آن‌ها قابل تطبیق نیست. مثلی و قیمی، از امور عرفی است و در زمان‌ها و مکان‌های مختلف فرق می‌کند و حقیقت شرعیه ندارد. عدم النفع ضرر است و قابلیت جبران دارد. ادای دین یک امر عرفی است و در صورت کاهش شدید ارزش پول، پرداخت مبلغ اسمی را ادای کامل دین نمی‌داند. قواعدی مثل "لا ضرر " و عدالت و قسط، جبران کاهش ارزش پول را لازم می‌داند. در صورت کاهش شدید ارزش پول قابل جبران است.

  1. قرآن کریم.

    1. آصفی، محمدمهدی (1375)، «احکام فقهی پول»، فقه اهل‌بیت، قم: سال 2، ش 7.
    2. ابن اثیر (1364)، النهایه، چاپ چهارم، قم: موسسه نشر اسماعیلیان.
    3. بهجت گیلانى فومنى، محمدتقی (1428)، استفتاءات (بهجت)، ج 3، قم، بی‌نا.
    4. پارسا پور، محمدباقر (1389)، حقوق اموال، چاپ دوم، تهران: شهر دانش.
    5. الجبعی العاملی (1403)، الروضه البهیه فی شرح اللمعه الدمشقیه، ج 3، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
    6. حسینی بهشتی، سید محمدحسین (1369)، ربا در اسلام، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
    7. تبریزى، جواد بن على (بی‌تا)، استفتاءات جدید (تبریزى)، ج 2، چاپ اول، قم، بی‌نا.
    8. تجلیل، ابوطالب (1375)، «احکام فقهی »، فقه اهل‌بیت، قم: سال 2، ش 7.
    9. توسلی، محمد اسماعیل (1396)، تحلیل ماهیت پول، چاپ دوم، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
    10. حسینی حائری، سید کاظم، الاوراق المالیه الاعتباریه، دومین مجمع بررسی‌های اقتصاد اسلامی.
    11. حسینی حائری، سید کاظم (1421)، فقه العقود، ج 1، چاپ اول، قم: مجمع الفکر الاسلامی.
    12. حسینی سیستانی، سید علی (1418 ق)، توضیح المسائل (با تجدیدنظر و اضافات)، چاپ سیزدهم، قم: سرور.
    13. حکیم، سید محسن (1400)، منهاج الصالحین: قسم المعاملات، چاپ محمدباقر صدر، بیروت: بی‌نا.
    14. خمینی، سید روح‌الله (1421)، کتاب البیع، ج، 1، چاپ اول، تهران: موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
    15. خویی، سید ابوالقاسم (1417)، مصباح الفقاهه، ج 2، قم، بی‌نا.
    16. داوودی، پرویز، حسن نظری و حسین میرجلیلی (1374)، «پول در اقتصاد اسلامی»، تهیه‌شده برای دفتر همکاری حوزه و دانشگاه، تهران: سمت.
    17. دادمرزی، سید مهدی (1382)، بررسی فقهی حقوقی تقویم مهریه به نرخ روز، پژوهش‌های حقوق تطبیقی، دوره 2، شماره 3.
    18. دفتر همکاری حوزه و دانشگاه (1374)، پول در اقتصاد اسلامی، تهران؛ سمت.
    19. زمانى ‌فراهانى، مجتبى (1378)، پول و ارز و بانک دارى، چاپ دوم، تهران: ترمه.
    20. سبحانی، جعفر (1372)، مجله رهنمون، ش 6.
    21. شمس، حسین (1376)، «احکام فقهی پول »، فقه اهل‌بیت، قم، سال 3، ش 9.
    22. شهیدی، مهدی (1383)، حقوق مدنی، ج 3 (آثار قراردادها و تعهدات)، چاپ دوم، تهران: مجد.
    23. صدر، سید محمدباقر (بی‌تا )، البنک اللاربوی فی الاسلام، بیروت، دارالتعارف للمطبوعات.
    24. صفایی، سید حسین و حبیب‌الله رحیمی (1394)، مسئولیت مدنی، چاپ پنجم، تهران: سمت.
    25. عبداللهی، محمود (1371 )، مبانی فقهی اقتصاد اسلامی، قم: بی‌نا.
    26. فاضل لنکرانی، محمد (1375)، جامع المسائل: منتخبی از برخی استفتاءات، قم: بی‌نا.
    27. قحف، منذر (بی‌تا )، ربط الحقوق والالتزامات الآجله بتغیرالاسعار، دفتر همکاری حوزه و دانشگاه.
    28. قدیرى اصلى، باقر (1364)، نظریه‌هاى پولى، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
    29. قرضاوی، یوسف (1413)، فقه الزکاة، بیروت، بی‌نا.
    30. کاتوزیان، ناصر (1369)، حقوق مدنی (ضمان قهری مسئولیت مدنی)، چاپ دوم، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
    31. کیایی، عبدالله (1384)، قانون مدنی و فتاوای امام خمینی، ج 1، چاپ اول، تهران: سمت.
    32. مرتضوی لنگرودی، محمدحسن (1376)، «احکام فقهی پول »، فقه اهل‌بیت، قم: سال 3، ش 9.
    33. مرعشی، محمدحسن (1375)، «احکام فقهی پول«، فقه اهل‌بیت، قم: سال 2، ش 7.
    34. مطهری، مرتضی (1364)، ربا، بانک ـ بیمه، چاپ هشتم، قم: انتشارات صدرا.
    35. معرفت، محمدهادی (1375)، «احکام فقهی پول »، فقه اهل‌بیت، قم: سال 2، ش 7.
    36. معرفت، محمدهادی (1376)، «مسائل مستحدثه زکات، فقه اهل‌بیت، قم: سال 3، ش 10.
    37. مکارم شیرازى، ناصر (1376)، ربا و بانک دارى اسلامى، چاپ اول، قم: بی‌نا.
    38. مکارم شیرازى، ناصر (1380)، القواعد الفقهیه، ج 2، قم: مدرسه علی بن ابی‌طالب.
    39. موسایی، میثم (1376)، تبیین مفهوم و موضوع ربا از دیدگاه فقهی، چاپ اول، تهران: مؤسسه تحقیقات پولی و بانکی.
    40. موسوی بجنوردی، محمد (،1375)، «احکام فقهی پول »، فقه اهل‌بیت، قم: سال 2، ش 7.
    41. نجفی، محمدحسن (1981)، جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام، ج 23، چاپ هفتم، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
    42. هاشمی شاهرودی، محمود (1374)، «احکام فقهی کاهش ارزش پول »، فقه اهل‌بیت، قم: سال 1، ش 2.
    43. یوسفی، احمدعلی (1377)، ماهیت پول، قم: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
    44. یوسفی، احمدعلی (1377)، «پول امروز، مثلی یا قیمی یا ماهیت سوم »، فقه اهل‌بیت، قم: سال 4، ش.‏‫