مطالعه تطبیقی صحت خریدوفروش کودک ممیز در فقه مقارن و حقوق ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد تمام گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه تهران(پردیس فارابی قم)

2 دانشجوی دکتری فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشکدگان‌ فارابی دانشگاه تهران

چکیده

خریدوفروش کودک ممیز، به‌منزله تصرف مالی که مبتنی بر قصد و اختیار است، باعث چالش میان فقهای اسلامی و حقوق‌دانان ایرانی شده است. بررسی و ارزیابی دیدگاه‌های قابل‌طرح در مسأله صحت و بطلان خریدوفروش کودک ممیز و دست‌یابی به دیدگاهی شایسته، هدف این پژوهش است. پژوهش حاضر، توصیفی-‌تحلیلی و با استفاده از ابزار کتابخانه‌ای انجام شده است. مشهور ‌‌فقهای امامیه و شافعی‌ها، خریدوفروش کودک را باطل دانسته و در مقابل، برخی باوجود رشد کودک یا کم‌ارزش بودن مورد معامله، قائل به صحت شده‌اند. در دیدگاه میانه‌ای، دادوستد کودک ممیز به‌طور مطلق باطل دانسته نشده، بلکه در صورت وجود اجازه ولی معتبر است که برخی از فقهای امامیه و مذاهب اهل سنت آن را پذیرفته‌اند. برخی از حقوق‌دانان نیز به این دیدگاه میانه فقها متمایل شدند و بر اساس آن از ماده 1211 ق. م. استظهار نمودند. برآیند پژوهش حاضر این است که علاوه بر اذن ولی کودک ممیز، به رشد وی نیز باید توجه شود.
 

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

A Comparative Study on the Validity of Financial Transactions by Children in Iranian Contemporary Jurisprudence and Law

نویسندگان [English]

  • Muhammad Rasul blacksmiths 1
  • Ahmad Saberi Majd 2
1 Full professor of Fiqh and Fundamentals of Islamic Law Department, University of Tehran (Farabi Qom Campus)
2 دانشجوی دکتری فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشکدگان‌ فارابی دانشگاه تهران
چکیده [English]

The practice of buying and selling by children, characterized as a financial transaction based on intention and discretion, has presented a challenge for Islamic and Iranian jurists. The research aims to investigate and evaluate various perspectives regarding the validity or invalidity of such transactions, with the goal of reaching a balanced viewpoint. The research adopts a descriptive-analytical approach and relies on library resources for data collection. Notably, renowned Imamiyyah and Shafi'i jurists have deemed the financial transactions by children to be invalid. Conversely, some scholars argue for its validity despite factors such as the child's age or the transaction's low value. A middle-ground perspective suggests that the transactions by a child is not categorically invalid but requires permission, a standpoint supported by certain jurists from the Imamiyyah and Sunni schools. Additionally, this view finds support in Article 1211 of the Iranian Civil Code. Some jurists have also shown inclination towards this middle-ground perspective. The research findings highlight the importance of not only obtaining the guardian's permission but also considering the child's well-being and development.
Received: 2023 Jul 14  |   Recieved in revised form: 2023 Aug 17   |   Accepted: 2023 Oct 7   |   Published: 2023 Oct 23

کلیدواژه‌ها [English]

  • Keywords: Transactions by children
  • child's legal capacity
  • child's independent possessions
  • the validity of a child's transactions
  • the permission of a child's guardian
  • Article 211 of the Civil Code

نتیجه

نکته مهم در یافته‌های این تحقیق این است که هرچند علمای اصولی شیعه دیرتر در موضوع استصحاب ورود نمودند؛ اما نمودار مواجهه علمای اصولی شیعی با کاربست استصحاب در مسائل مستحدثه، یک نمودار صعودی است که در آغاز به اتخاذ اصل استصحاب از علمای اهل سنت می‌پردازد، در میانه راه آن را بر اساس اصول مذهب خود اصلاح نموده و در ادامه تعاریف و عملکردهای فقهیِ پرکاربردی برای آن وضع می‌کند و این حرکت تاکنون استمرار دارد. در مقابل، جامعه علمی اهل سنت علی رغم ورود زود هنگام خود در این بحث، در ادامه مسیر علمی خود دچار رکود شد و حدود هشت قرن تنها به گردآوری، شرح و تلخیص مباحث پیشینیان خود پرداخته است که در ضمن مقاله جزئیات آن ذکر شد. این فاصله‌ی زمانی در استعمال استصحاب بین علمای شیعی و سنی ریشه در احساس نیاز به تدوین اصول فقه دارد و نیز متأثر از فاصله‌‌ی زمانی جریان تأسیس و شکل گیری علم اصول فقه در بین شیعه و سنی است. بنابراین حرکت شیعه در میدان اصول فقه، با توجه به حفظ ارتباط با ائمه و دسترسی به نص تا سال 260 قمری، خیلی دیرتر از اهل سنت کلید خورد.

  1. قرآن کریم.

    1. آخوند خراسانی، محمدکاظم بن حسین (۱۴۰۹)، کفایة الاُصول‏، جامع فقه اهل‌البیت علیهم‌السلام، قم: مؤسسه آل‌ البیت علیهم‌السلام لاحیاء التراث.

    ‏‫2. آقابزرگ تهرانی، محمدحسین (۱۹۸۳)، الذریعه الی تصانیف الشیعه‏، 26 ج، بیروت: دار الأضواء.

    ‏‫3. آمدی، ابوالحسن (۱۴۰۲)، الاحکام فی اصول الاحکام‏، 4 ج، چاپ دوم، دمشق: المکتب الاسلامی.

    ‏‫4. ابن نجار حنبلی (۱۴۱۸)، شرح الکوکب المنیر‏، 4 ج، چاپ دوم، بی‌جا، مکتبه العبیکان.

    ‏‫5. ابن‌بابویه، محمد بن علی (۱۳۶۲)، خصال‏، 2 ج، چاپ اول، قم: موسسه النشر الاسلامی.

    ‏‫6. ابن قیم، محمد بن ابی بکر (۱۹۹۱)، اعلام الموقعین عن رب العالمین‏، 4 ج، بیروت: دار الکتاب العلمیه.

    ‏‫7. ابن ماجه، ابوعبدالله محمد بن یزید القزوینی (بی‌تا)، سنن ابن ماجه‏، 2 ج، بی‌جا، دار احیاء الکتب العربیه.

    ‏‫8. ابن منظور، محمد بن مکرم (بی‌تا)، لسان العرب‏، 15 ج، بیروت: دار الفکر.

    ‏‫9. الباجی الأندلسی، ابو الولید سلیمان بن خلف (۱۹۹۶)، الإشارة فی معرفة الأصول والوجازة فی معنى الدلیل‏، چاپ اول، مکة المکرمة: المکتبة المکیة.

    1. انصاری، محمدعلی (۱۴۲۶)، الموسوعه الفقهیة المیسرة و یلیها الملحق الأصول‏، 14 ج، چاپ اول، قم: مجمع الفکر الإسلامی.
    2. بحرانی، محمد صنقور علی (۱۴۲۸)، المعجم الأصولی‏، 2 ج، جامع اصول الفقه، چاپ سوم، قم: منشورات الطیار.

    ‏‫12. بخاری، ابوعبدالله محمد بن اسماعیل (۱۴۲۲)، صحیح بخاری‏، 9 ج، بیروت: دار طوق النجاه.

    ‏‫13. بخاری حنفی، عبدالعزیز (بی‌تا)، کشف‌الاسرار شرح اصول البزدوی‏، 4 ج، بی‌جا، بی‌نا.

    1. تونی‌، عبدالله‌ بن‌ محمد (۱۴۲۴)، الوافیه‌ فی‌ اصول ‌الفقه‌‏، 9 ج، قم‌: مجمع ‌الفکر الاسلامی‌.
    2. جوهری، اسماعیل بن حماد (بی‌تا)، الصحاح (للجوهری)‏، جامع فقه اهل‌البیت علیهم‌السلام، ۲ ج، بیروت: دار العلم للملایین.

    ‏‫16. جیزانی، محمد بن حسین (۱۴۳۱)، دراسه و تحقیق قاعده الاصل فی العبادات المنع‏، چاپ اول، المملکه العربیه السعودیه: دار ابن الجوزی.

    1. حر عاملی، محمد بن حسن (۱۴۱۶)، تفصیل وسائل الشیعة إلی تحصیل مسائل الشریعة‏، 30 ج، قم: مؤسسه آل البیت (ع) لإحیاء التراث.

    ‏‫18. حلی، جعفر بن محمد (۱۴۰۳)، معارج الاصول‏، قم: موسسه آل البیت (ع) لإحیاء التراث.

    ‏‫19. حلی، حسن بن یوسف (۱۴۲۵)، نهایه الوصول الی علم الاصول‏، 5 ج، قم: موسسه امام صادق علیه‌السلام.

    ‏‫20. حنفی، حسن (۲۰۰۴)، من النص إلى الواقع محاولة لإعادة بناء علم اصول الفقه‏، 2 ج)، چاپ اول، قاهره: مرکز الکتاب للنشر.

    1. خطیب بغدادی، ابوبکر احمد بن علی (۱۴۲۱)، الفقیه و المتفقه‏، 2 ج، سعودیه: دار ابن الجوزی.
    2. خمینی، روح‌الله (۱۴۱۰)، الرسائل‏، جامع فقه اهل‌البیت علیهم‌السلام، ۲ ج، چاپ اول، قم: اسماعیلیان.

    ‏‫23. زحیلی، وهبه (۱۴۰۶)، اصول الفقه الإسلامی‏، 2 ج، دمشق: دار الفکر.

    1. زرکشی، بدرالدین (۱۴۱۴)، البحر المحیط فی اصول الفقه‏، 8 ج، چاپ اول، بی‌جا، دار الکتبی.
    2. سبحانی تبریزی، جعفر (۱۴۱۴)، المحصول فی علم الاُصول‏، محمود جلالی مازندرانی، 4 ج، جامع اصول الفقه، قم: موسسه امام صادق علیه‌السلام.

    ‏‫26. سبکی، شیخ‌الاسلام علی بن عبد الکافی (۲۰۰۴)، الابهاج فی شرح المنهاج‏، 7 ج، مکه مکرمه: دار البحوث للدراسات الإسلامیة و احیاء التراث.

    1. سجستانی، ابوداوود (بی‌تا)، سنن ابی داوود‏، 4 ج، صیدا - بیروت: المکتبه العصریه.

    ‏‫28. سلمی، عیاض بن نامی (۲۰۰۵)، اصول الفقه الذی لا یسع الفقیه جهله‏، ریاض: دار التدمریه.

    ‏‫29. شرنباصی، رمضان علی السید (۱۴۰۳)، المدخل لفقه الإسلامی‏، بی‌ج، مطبعه الامانه.

    ‏‫30. شنقیطی، محمد الامین (۱۴۲۶)، منهج التشریع الإسلامی وحکمته - ضمن «محاضرات الشنقیطی»‏، 1 ج، چاپ اول، مکه مکرمه: دار عالم الفوائد.

    1. شوکانی، محمد بن علی (۱۴۱۹)، ارشاد الفحول إلى تحقیق الحق من علم الأصول‏، 2 ج، چاپ اول، دمشق: دار الکتاب العربی.
    2. شیرازی، ابواسحاق (۱۹۴۰)، التبصرة فی اصول الفقه‏، چاپ اول، دمشق: مکتبه الحلبی.
    3. صدر، محمدباقر (۲۰۰۷)، الحلقة الثالثة فی اسلوبها الثانی‏، 4 ج، قم: محبین.

    ‏‫34. صدری، ‌سید محمد (۱۳۹۸)، «بازخوانی ماهیت استصحاب با نگاهی بر نظریات استاد جعفری لنگرودی»‏، دانشنامه‌های حقوقی 3 (2)، ص 56-135.

    1. طوسی، محمد بن حسن (۱۴۱۷)، العده فی اصول الفقه‏، 2 ج، قم، بی‌نا.

    ‏ 36. طوسی، محمد بن حسن (۱۳۶۴)، تهذیب الأحکام‏، 10 ج، چاپ ۴، تهران: دارالکتب الاسلامیه.

    1. غزالی، ابوحامد محمد (۱۹۹۳)، المستصفی، چاپ اول، بیروت: دار الکتب العلمیه.
    2. فخرالدین رازی، ابوعبدالله محمد بن عمر (۱۹۹۷)، المحصول‏، 6 ج، بی‌جا، موسسه الرساله.
    3. کاظمی خراسانی، محمدعلی (۱۳۷۶)، فوائد الاصول‏، 4 ج، چاپ اول، قم: موسسه النشر الاسلامی.

    ‏‫40. کراجکی، محمد بن علی (۱۴۱۰)، کنز الفوائد‏، 2 ج، قم: دار الذخائر.

    ‏‫41. گرجی، ‌ابو‌القاسم و ‌منال عیسی باقری (۱۴۲۶)، «اصول الفقه و الصیرورة التاریخیة دراسة فی نشوء علم الأصول و تطوره التاریخی القسم الثانی»‏، نصوص معاصرة 5 (3)، ص 189-212.

    1. مسلم بن الحجاج القشیری النیسابوری، ابو الحسین (بی‌تا)، صحیح مسلم‏، 5 ج، قاهره: دار احیاء الکتب العربیه.

    ‏‫43. مشکینی اردبیلی، علی (۱۳۷۴)، اصطلاحات الاصول و معظم ابحاثها‏، قم: نشر الهادی.

    ‏‫44. مظفر، محمدرضا (۱۳۷۰)، اصول الفقه‏، 2 ج، چاپ ۴، قم: مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی.

    ‏‫45. مفید، محمد بن محمد بن نعمان (۱۴۱۳)، التذکره باصول الفقه‏، چاپ اول، قم: الموتمر العالمی لالفیه الشیخ المفید.

    ‏‫46. مکارم شیرازی، ناصر (بی‌تا)، انوار الفقاهة‏، جامع فقه اهل‌البیت علیهم‌السلام، ۲ ج، قم: نسل جوان.

    1. منیاوی، ابوالمنذر، ۲۰۱۱، التحریر شرح الدلیل‏، چاپ اول، مصر: المکتبه الشامله.

    ‏‫48. نسائی، ابو عبدالرحمان احمد بن شعیب بن علی الخراسانی (۲۰۰۱)، سنن الکبری‏، 10 ج، بیروت: الرساله.

    ‏‫49. نمله، عبدالکریم بن علی (۱۹۹۹)، المهذب فی علم اصول الفقه المقارن‏، 5 ج، ریاض: مکتبه الرشد.

    1. وحید بهبهانی، محمدباقر (۱۴۱۵)، الفوائد الحائریه‏، قم: مجمع الفکر الإسلامی.
    2. هاشمی شاهرودی، محمود (بی‌تا)، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل‌بیت علیهم‌السلام‏، جامع فقه اهل‌البیت علیهم‌السلام، ۲ ج، قم: موسسه دائرة‌المعارف فقه اسلامی.
    3. هندی، صفی‌الدین محمد بن عبدالرحیم (۱۹۹۶)، نهایه الوصول فی درایه الاصول‏، 9 ج، مکه مکرمه: المکتبه التجاریه.

    ‏‫