نقد و بررسی فقهی-حقوقی مسئولیت مدیون به جبران کاهش ارزش پول با تأکید بر فقه امامیه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیار گروه حقوق خصوصی دانشکده حقوق دانشگاه قم

چکیده

یکی از مهم‌ترین اهداف مسئولیت مدنی قرار گرفتن زیان‌دیده در وضع قبل از ورود زیان و در مسئولیت قراردادی وحدت و تمایل بین مقدار موضوع دین و میزان پرداخت است. ازنظر عرف، او با پرداخت مبلغ معادل دین مدیون بری الذمه می‌شود. در تعهدات پولی در فاصله ایجاد دین تا ادای آن بعضاً نوساناتی در ارزش پول و قدرت خرید به وجود می‌آید. ایفای تعهد به میزان زمان ایجاد، موجب این سؤال می‌شود که آیا پرداخت به این مقدار زیان وارده به زیان‌دیده جبران و موجب برائت ذمه مدیون می‌شود و آیا مسئولیت جبران این کاهش ارزش و قدرت خرید پول بر عهده مدیون است یا خیر. در پاسخ با روش تحلیلی – توصیفی، به این نتیجه رسیدیم که با تحلیل جامع ماهیت پول و بر مبنای اصول فقهی و حقوقی و عرف عقلا و قواعد مسئولیت مدنی درصورتی‌که این کاهش غیرقابل تسامح باشد، بر عهده مدیون است. نوآوری این مقاله، نقد دیدگاه‌های مبتنی بر مثلی بودن پول و عدم منافات مثلی بودن با لزوم جبران کاهش ارزش است. پول مثلی است و قدرت خرید حیث تقییدی آن و از اوصاف حقیقی پول محسوب می‌شود و دارای ارزش اعتباری است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Jurisprudential and Legal Review of Debtor's Liability to Compensate for Currency Devaluation: With Deference to Imamiyyah Jurisprudence

نویسنده [English]

  • Rezahossein gandomkar
"Associate Professor of Private Law Department, Faculty of Law, Qom University
چکیده [English]

One of the primary objectives of civil liability is to restore the victim to their pre-loss position. Also, the contractual liability aims at ensuring unity and harmony between the debt amount and the payment made. It is customary for a debtor to fulfill their obligation by paying an amount equivalent to the debt owed. However, in monetary obligations, the value of money and purchasing power can fluctuate between the time the debt is created and its resolution. This raises the question of whether fulfilling the obligation based on the value at the time of creation is sufficient to compensate for the loss incurred by the victim, and whether the liability for compensating for the decrease in the value and purchasing power of money lies with the debtor. Through an analytical-descriptive approach, the study concludes that a comprehensive analysis of the nature of money, grounded in jurisprudence, legal principles, common sense, and civil liability rules, supports the debtor's liability if the decrease in value is significant. The article also critiques views that treat money as metaphorical and argues against the inconsistency of metaphoricality with the need to compensate for devaluation. Money holds symbolic representation, and its purchasing power is a tangible attribute and a fundamental aspect of its value.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Money
  • Consideration
  • Value
  • Guarantee
  • Purchasing Power
  1. قرآن کریم.

    1. آصفی، محمدمهدی (1375)، «احکام فقهی پول»، فقه اهل‌بیت، قم: سال 2، ش 7.
    2. ابن اثیر (1364)، النهایه، چاپ چهارم، قم: موسسه نشر اسماعیلیان.
    3. بهجت گیلانى فومنى، محمدتقی (1428)، استفتاءات (بهجت)، ج 3، قم، بی‌نا.
    4. پارسا پور، محمدباقر (1389)، حقوق اموال، چاپ دوم، تهران: شهر دانش.
    5. الجبعی العاملی (1403)، الروضه البهیه فی شرح اللمعه الدمشقیه، ج 3، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
    6. حسینی بهشتی، سید محمدحسین (1369)، ربا در اسلام، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
    7. تبریزى، جواد بن على (بی‌تا)، استفتاءات جدید (تبریزى)، ج 2، چاپ اول، قم، بی‌نا.
    8. تجلیل، ابوطالب (1375)، «احکام فقهی »، فقه اهل‌بیت، قم: سال 2، ش 7.
    9. توسلی، محمد اسماعیل (1396)، تحلیل ماهیت پول، چاپ دوم، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
    10. حسینی حائری، سید کاظم، الاوراق المالیه الاعتباریه، دومین مجمع بررسی‌های اقتصاد اسلامی.
    11. حسینی حائری، سید کاظم (1421)، فقه العقود، ج 1، چاپ اول، قم: مجمع الفکر الاسلامی.
    12. حسینی سیستانی، سید علی (1418 ق)، توضیح المسائل (با تجدیدنظر و اضافات)، چاپ سیزدهم، قم: سرور.
    13. حکیم، سید محسن (1400)، منهاج الصالحین: قسم المعاملات، چاپ محمدباقر صدر، بیروت: بی‌نا.
    14. خمینی، سید روح‌الله (1421)، کتاب البیع، ج، 1، چاپ اول، تهران: موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
    15. خویی، سید ابوالقاسم (1417)، مصباح الفقاهه، ج 2، قم، بی‌نا.
    16. داوودی، پرویز، حسن نظری و حسین میرجلیلی (1374)، «پول در اقتصاد اسلامی»، تهیه‌شده برای دفتر همکاری حوزه و دانشگاه، تهران: سمت.
    17. دادمرزی، سید مهدی (1382)، بررسی فقهی حقوقی تقویم مهریه به نرخ روز، پژوهش‌های حقوق تطبیقی، دوره 2، شماره 3.
    18. دفتر همکاری حوزه و دانشگاه (1374)، پول در اقتصاد اسلامی، تهران؛ سمت.
    19. زمانى ‌فراهانى، مجتبى (1378)، پول و ارز و بانک دارى، چاپ دوم، تهران: ترمه.
    20. سبحانی، جعفر (1372)، مجله رهنمون، ش 6.
    21. شمس، حسین (1376)، «احکام فقهی پول »، فقه اهل‌بیت، قم، سال 3، ش 9.
    22. شهیدی، مهدی (1383)، حقوق مدنی، ج 3 (آثار قراردادها و تعهدات)، چاپ دوم، تهران: مجد.
    23. صدر، سید محمدباقر (بی‌تا )، البنک اللاربوی فی الاسلام، بیروت، دارالتعارف للمطبوعات.
    24. صفایی، سید حسین و حبیب‌الله رحیمی (1394)، مسئولیت مدنی، چاپ پنجم، تهران: سمت.
    25. عبداللهی، محمود (1371 )، مبانی فقهی اقتصاد اسلامی، قم: بی‌نا.
    26. فاضل لنکرانی، محمد (1375)، جامع المسائل: منتخبی از برخی استفتاءات، قم: بی‌نا.
    27. قحف، منذر (بی‌تا )، ربط الحقوق والالتزامات الآجله بتغیرالاسعار، دفتر همکاری حوزه و دانشگاه.
    28. قدیرى اصلى، باقر (1364)، نظریه‌هاى پولى، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
    29. قرضاوی، یوسف (1413)، فقه الزکاة، بیروت، بی‌نا.
    30. کاتوزیان، ناصر (1369)، حقوق مدنی (ضمان قهری مسئولیت مدنی)، چاپ دوم، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
    31. کیایی، عبدالله (1384)، قانون مدنی و فتاوای امام خمینی، ج 1، چاپ اول، تهران: سمت.
    32. مرتضوی لنگرودی، محمدحسن (1376)، «احکام فقهی پول »، فقه اهل‌بیت، قم: سال 3، ش 9.
    33. مرعشی، محمدحسن (1375)، «احکام فقهی پول«، فقه اهل‌بیت، قم: سال 2، ش 7.
    34. مطهری، مرتضی (1364)، ربا، بانک ـ بیمه، چاپ هشتم، قم: انتشارات صدرا.
    35. معرفت، محمدهادی (1375)، «احکام فقهی پول »، فقه اهل‌بیت، قم: سال 2، ش 7.
    36. معرفت، محمدهادی (1376)، «مسائل مستحدثه زکات، فقه اهل‌بیت، قم: سال 3، ش 10.
    37. مکارم شیرازى، ناصر (1376)، ربا و بانک دارى اسلامى، چاپ اول، قم: بی‌نا.
    38. مکارم شیرازى، ناصر (1380)، القواعد الفقهیه، ج 2، قم: مدرسه علی بن ابی‌طالب.
    39. موسایی، میثم (1376)، تبیین مفهوم و موضوع ربا از دیدگاه فقهی، چاپ اول، تهران: مؤسسه تحقیقات پولی و بانکی.
    40. موسوی بجنوردی، محمد (،1375)، «احکام فقهی پول »، فقه اهل‌بیت، قم: سال 2، ش 7.
    41. نجفی، محمدحسن (1981)، جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام، ج 23، چاپ هفتم، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
    42. هاشمی شاهرودی، محمود (1374)، «احکام فقهی کاهش ارزش پول »، فقه اهل‌بیت، قم: سال 1، ش 2.
    43. یوسفی، احمدعلی (1377)، ماهیت پول، قم: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
    44. یوسفی، احمدعلی (1377)، «پول امروز، مثلی یا قیمی یا ماهیت سوم »، فقه اهل‌بیت، قم: سال 4، ش.‏‫