محاربه (افساد فی‌الارض) در فقه شیعه، حقوق ایران و مذاهب اسلامی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشجوی دکتری رشته فقه و مبانی حقوق دانشگاه آزاد اسلامی واحد قم.

چکیده

به باور جمعی از فقها، "افساد فی‌الارض " و "محاربه " جرم واحدی است، اما به اعتقاد برخی دیگر، این افساد، عنوان مجرمانه مستقل و جدا از محاربه است. مستند این دیدگاه، آیات 32 و 33 سوره مائده، آیات واردشده در موضوع فتنه، بخشی از خطبه قاصعه، روایت فضل بن شاذان، روایت ابن عبید، ادله وارد در مبحث امربه‌معروف و نهی از منکر و ادله وارد در تکرار جرایم تعزیری است. همچنین روایات موجود در ابواب مختلف فقه که موضوع آن‌ها بر «مفسد فی‌الارض» تطبیق داده شده، از دیگر مستندات اندیشه این دسته از فقیهان است. محاربه را قطع طریق تعریف می‌کنند که شامل ربودن مال افراد در گردنه‌ها و راه‌های خارج از شهر و آبادی است. این تعریف بیش‌تر محاربه را به سرقت نزدیک می‌کند و در اقوال فقهای امامیه نادر است و بیش‌تر به نظر اهل سنت مستند است که گفته‌اند: «حرابه عبارت از قطع طریق یا سرقت کبراست». با این استدلال که اگر برفرض بپذیریم مفسد بماهو مفسد مصداقاً بتواند موضوع مجازات خاصی قرار گیرد، در خصوص آیه شریفه نمی‌تواند موضوع چنین حکمی‌باشد؛  زیرا لازم می‌آید که ذکر محاربه لغو گردد. بدین توضیح اگر دو چیز موضوع حکم خاصی باشد که یکی از آن‌ها مطلق و دیگری مقید باشد، جعل حکم برای مقید که خاص است خودبه‌خود لغو می‌گردد. برای پرهیز از این اولویت باید مطلق را بر مقید حمل نمود و در ما نحن فیه هم اگر بنا باشد حکم مفسد محارب و حکم مطلق مفسد یکی باشد قید محاربه می‌گردد. این آیه دلالت دارد که قتل مشروع تنها در دو مورد امکان دارد: یکی در مورد قصاص و دیگری در صورت فساد در زمین.
ربانی کیا، رسول. (1402). محاربه (افساد فی‌الارض) در فقه شیعه، حقوق ایران و مذاهب اسلامی، پژوهش‌های فقهی مسائل مستحدثه. 1 (1)، 282-257.  Doi: https://doi.org/10.22091/RCJL.2023.9471.1024

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Muhāribah in Shia Jurisprudence, Iranian Law and Islamic Schools of Thought

نویسنده [English]

  • Rasoul Rabani Ki
Doctoral student in the field of jurisprudence and fundamentals of law, Islamic Azad University, Qom branch, Email: .
چکیده [English]

Received: 2023 Apr 12  |   Recieved in revised form: 2023 Jul 5   |   Accepted: 2023 May 8   |   Published: 2023 Oct 23
In Shia Jurisprudence, Iranian Law, and various Islamic Schools of Thought, there is a debate regarding the relationship between Ifsād fi al-Ardh (corruption on the Earth) and Muhāribah. While some jurists consider these two to be a single crime, others argue that Ifsād fi al-Ardh is an independent criminal offense separate from Muhāribah. The basis for this viewpoint can be found in various sources, including verses 32 and 33 of Surah Ma'idah, which address sedition, a section of the Qāsi'ah Sermon, the narration of Fazl bin Shāzān, the narration of Ibn Ubayd, evidences related to the Amr bi al-Marūf wa Nahy az Munkar (promotion of virtue and prevention of vice), and evidence pertaining to Ta'zīrī crimes (discretionary punishable crimes). Additionally, there are narrations in different chapters of Islamic jurisprudence that discuss the concept of the Mufsid fi al-Ardh (corrupter on the Earth), further supporting the perspective of this group of jurists. Muhāribah is defined as cutting off the road, which includes acts such as stealing people's property in passes and roads outside the city and residences. This definition aligns Muhāribah more closely with theft, and it is less commonly found in the teachings of Imamiyyah jurists. Instead, it is predominantly documented in the views of Ahl al-Sunnah, who state that "Harābah means cutting off the path or stealing a large amount." It is argued that if we consider a corrupt person as the subject of a specific punishment, then according to the honorable aforementioned verses, such a ruling cannot be applied, as the mention of Muhāribah would need to be canceled. This explanation suggests that when two things are subject to different rulings, one being absolute (mutlaq) and the other being conditional (muqayad), the falsification of the specific ruling automatically cancels it. To avoid this contradiction, the absolute ruling must take precedence over the conditional one. In this case, if there is a construction, both the ruling for Muhārib corruptor and the ruling for absolute corruptor are the same, making it Muhāribah. This verse implies that legitimate killing is only permissible in two cases: executing qisās (retaliation) and combating Muhāribah (corruption on the Earth).

Rabani Kia, R. (2023) Muhāribah in Shia Jurisprudence, Iranian Law and Islamic Schools of Thought. Quarterly of New Perspectives in Islamic Jurisprudence, 1 (1) 257-282. Doi: https://doi.org/10.22091/RCJL.2023.9471.1024.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Hadd
  • Muhārib
  • Muhāribah
  • Ifsād fi al-Ardh
  • Tartīb (arrangement)
  • Takhyīr (discretion)

نتیجه

خداوند در آیات ۳۳ و ۳۴ سوره مائده، موضوع و حکم محاربه را بیان فرموده و فقها با استناد به کتاب و سنت، محاربه را تعریف و احکام آن را که از حدود الهی است تبیین کرده‌اند؛ اما در تعریف و چگونگی تعیین مجازات آن اختلاف‌نظر دارند. قول مشهور فقها که قانون‌گذار از آن تبعیت کرده، قول به تخییر و تعیین مجازات توسط حاکم است که در ماده ۱۹۱ قانون مجازات اسلامی نیز آمده است. به نظر می‌رسد مجازات سنگین این جرم، به‌ویژه قتل و صلب با دیدگاه امام خمینی و سایر فقهایی که قصد افساد فی‌الارض را در تحقق محاربه شرط می‌دانند متناسب‌تر است و بدون وجود قصد افساد فی‌الارض که قصدی غیرشخصی و گسترده است، محاربه محقق نمی‌شود.

  1. قرآن کریم.
  2. ابن قدامه، عبدالله بن احمد (۱۴۰۴ ق)، المغنی، بیروت: دار الاحیاء التراث العربیه.
  3. ابن منظور، محمد بن مکرم (۱۴۰۸ ق)، لسان العرب، بیروت: دار الاحیاء التراث العربیه.
  4. جزیری، عبدالرحمان (۱۴۰۶ ق)، الفقه على المذاهب الاربعه، بیروت: دار الاحیاء التراث العربیه.
  5. الجیعی العاملی (شهید ثانی)، زین‌الدین (1398)، الروضه البهیه فی شرح اللمعة الدمشقیه، بیروت: دار الاحیاء التراث العربیه.
  6. حر عاملی، محمد بن حسن (۱۴۱۳ ق)، وسائل الشیعه إلى تحصیل مسائل الشریعه، بیروت: موسسه آل البیت لاحیاء التراث.
  7. حسینی شیرازی، سید محمد(1400)، تقریب القرآن، ج6، بیروت: موسوعة الوفاء.
  8. حسینی شیرازی، سید محمد (1409)، الفقه، ج88، چاپ دوم، بیروت: نشر دارالعلوم.
  9. حلبی، ابوصلاح تقی بن نجم (۱۴۱۰ ق)، الکافی فی الفقه، بیروت: مؤسسه فقه الشیعه و دار الاسلامیه.
  10. حلی (محقق)، جعفر بن الحسن (۱۳۷۳ ش)، شرائع الاسلام فی مسائل الحلال والحرام، تهران: استقلال.
  11. حلی، محمد بن ادریس (۱۴۲۸ ق)، السرائر، قم: موسسه النشر الاسلامی.
  12. خمینی، روح‌الله (۱۳۶۳ ش)، تحریرالوسیله، قم: موسسه النشر الاسلامی.
  13. راغب اصفهانی، حسین بن محمد (۱۴۱۲ ق)، المفردات فی غریب الالفاظ القرآن، دمشق: دار العلم.
  14. الرافعی، مصطفی (1374ش)، احکام الجرائم فی الاسلام، بیروت: الدار الافریقیه العربیه.
  15. سرخسی، شمس‌الدین (۱۴۰۶ ق)، المبسوط، بیروت: دار المعرفه.
  16. سلار دیلمی، حمزة بن عبدالعزیز (1414ق)، المراسم العلویة فی الأحکام النبویة، تهران:  مجمع جهانی اهل‌بیت علیهم‌السلام.
  17. سیوری، جمال‌الدین مقداد (فاضل)، (۱۳۸۵ ش)، کنتر العرفان فی فقه القرآن، تهران: مرتضوی.
  18. صادقی تهرانی، محمد (1406ق)، الفرقان فی تفسیر القرآن، قم: فرهنگ اسلامی.
  19. طباطبایی، سید محمدحسین (1368 ق)، المیزان فی تفسیر القرآن، قم: موسسه النشر الاسلامی.
  20. طباطبایی، سید محمدحسین(1422)، المیزان، ج 2و5، بیروت: موسسة الاعلمی.
  21. طبرسی، ابوالفضل بن حسین (۱۴۱۵ق)، مجمع‌البیان فی تفسیر القرآن، بیروت: موسسه الاعلمی للمطبوعات.
  22. طوسی، محمد بن حسن (۱۳۹۰ ق)، المبسوط فی فقه الامامیه، قم: المکتبة المرتضویه.
  23. عوده، عبدالقادر (۱۹۸۹ م)، التشریع الجنابی الإسلامی، بیروت: دار الکتب العربی.
  24. فاضل لنکرانی، محمد (۱۴۰۶ ق)، تفصیل الشریعه فی شرح تحریر الوسیله، قم: چاپخانه علمیه.
  25. فاضل هندی، بهاءالدین محمد اصفهانی (۱۳۸۲ ش)، کشف الثام، قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه.
  26. فیض کاشانی، ملا محسن (۱۳۶۵ ش)، تفسیر صافی، تهران: اسلامیه.
  27. فیض کاشانی، ملا محسن (۱۴۰۱ ق)، مفاتیح الشرائع، قم: مجمع الذخائر الاسلامیه.
  28. قرطبی، محمد بن احمد (1418 ق)، الجامع لاحکام القرآن، بیروت: دار الحدیث.
  29. کاشانی، ملا فتح‌الله (۱۳۶۵ ش)، منهج الصادقین، تهران: اسلامیه.
  30. مرعشی، سید محمدحسن (۱۳۷۰ ش)، «افساد فی‌الارض از دیدگاه قرآن و روایات»، مجله قضایی و حقوقی دادگستری، ش ۲، ص 43-56.
  31. مفید، محمد بن نعمان (۱۴۰۳ ق)، المقنعه، قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه.
  32. مقدس اردبیلی، احمد بن محمد (1403)، مجمع الفائدة، ج 13، قم: جامعة مدرسین حوزه علمیه.
  33. مقدس اردبیلی، احمد بن محمد (1429ق)، مجمع الفائدة و البرهان فی شرح إرشاد الأذهان، قم: فقه الثقلین.
  34. مکارم شیرازی، ناصر (۱۳۸۲ ش)، تفسیر نمونه، تهران: دار الکتب الاسلامیه.
  35. مؤمن قمی، محمد (1415ق)، کلمات سدیدة فی مسائل جدیدة، قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
  36. نجفی، محمدحسن (۱۴۱۷ ق)، جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام، قم: موسسه نشر الاسلامی.
  37. هاشمی شاهرودی، سید محمود(۱۳۷۸ ش)، بایسته‌های فقه جزا، تهران: میزان.
  38. مفید، محمد بن نعمان ( 1403ق )، سلسله الینابیع الفقهیه، ج23، چاپ اول، قم: دار التراث الدار الإسلامیة.
  39. یزدی، محمد (1374ش)، فقه القرآن، اسماعیلیان، ج1، چاپ اول، قم.