جایگاه شهرت در روش اجتهادی آیت الله بروجردی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه فلسفه و کلام اسلامی دانشگاه جهرم.

چکیده

شهرت به‌طورکلی در فرایند اجتهاد دارای کارکردهای متعددی است؛ ازاین‌رو، بررسی عیار شهرت اهمیتی خاص دارد. روش اجتهادی محقق بروجردی دارای مؤلفه‌های پرشماری است که در آن میان شهرت درخشش ویژه‌ای دارد. با این وصف، واکاوی شهرت در فرایند اجتهادی ایشان اهمیتی دوچندان می‌یابد. در این نوشتار با مراجعه به آثار محقق بروجردی، تقریرات شاگردان ایشان و برخی گزارش‌های آن‌ها، کوشیده‌ایم در ابتدا اجزا و گام‌های اجتهاد از منظر ایشان را برمی‌شماریم. آنچه در این میان توجه مخاطب را جلب می‌کند آن است که برخی از این مؤلفه‌ها برای نخستین بار به‌طور رسمی وارد فرایند اجتهاد فقهیان شیعه شده‌اند. سپس به تبیین جایگاه شهرت در این فرایند اجتهاد می‌پردازیم. البته به مباحثی چون: نسبت شهرت و اجماع و شهرت در مواجهه با حدیث نیز توجه شده است. درباره منزلت شهرت از منظر محقق بروجردی نیز باید بگوییم در مواردی شهرت می‌تواند بالاتر از اجماع بنشیند.
 

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

The Status of Opinions-Prevalence in the Juristic Methodology of Ayatollah Boroujerdi

نویسنده [English]

  • Mansour Mahdavi
Assistant Professor, Department of Islamic Philosophy, University of Jahrom, Iran, Email: Mahdavi.mnsr@gmail.com.
چکیده [English]

Received: 2023 May 2  |   Recieved in revised form: 2023 Jul 18   |   Accepted: 2023 Sep 9   |   Published: 2023 Oct 23
In Islamic juristic methodology (Ijtihād), opinions-prevalence (Shuhrah) serves multiple functions and therefore, evaluating such prevalence is of great importance. There are various aspects to the ijtihād of Ayatollah Boroujerdi including shuhrah. This article aims to outline the components and steps of ijtihād according to Ayatollah Boroujerdi's perspective, based on his works, the recounts of his students, and related sources. Notably, some of these components have been formally incorporated into the ijtihād of Shitte jurists for the first time. Additionally, the significance of shuhrah will be explored within the ijtihād framework and in relation to consensus (Ijmā), and the sayings of the Prophet (Hadīths). It is worthy of note that shuhrah may be preferred over ijmā in certain exigencies and circumstances, according to Boroujerdi.

Mahdavi, M. (2023) The Status of Opinions-Prevalence in the Juristic Methodology of Ayatollah Boroujerdi. Quarterly of New Perspectives in Islamic Jurisprudence, 1 (1) 214-235. Doi: https://doi.org/10.22091/RCJL.2023.8904.1012 .

کلیدواژه‌ها [English]

  • Opinions-Prevalence through Juristic Opinion (Fatwā-driven Shurah)
  • Juristic Methodology (Ijtihād)
  • Consensus (Ijmā)
  • Recounts

نتیجه

روش اجتهادی محقق بروجردی دارای مؤلفه‌های پرشماری است که برخی از آن‌ها برای نخستین بار در فرایند استنباط، توجه فقیهان شیعه را جلب نموده و پس از ایشان سایر فقیهان و اصولیان بدان توجه کرده و از آن‌ها بهره برده‌اند. آیت‌الله بروجردی بر مبنای شهرت، مسائل فقه را در دودسته (اصول متلقات و تفریعی) جای می‌دهد.

محقق بروجردی در ترجیح مضمونی احادیث به شهرت معتبر بین قدما تکیه می‌کرد؛ البته از میان انواع شهرت، شهرت فتوایی را برمی‌گزید و بر این باور بود که شهرت فتوایی می‌تواند جابر ضعف سند باشد، درحالی‌که سایر گونه‌های شهرت از چنین قوتی برخوردار نیستند. البته این امر بدان معنا نیست که ایشان ارزش شهرت فتوایی را به‌طور مطلق می‌داند؛ چراکه محقق بروجردی معیارهایی را برای پذیرش شهرت فتوایی مشخص کرده ‌است؛ ازجمله:

  1. به لحاظ زمانی تا حوالی عصر شیخ طوسی باشد؛ یعنی مشمول دوره فقه تفریعی نشود؛
  2. در فقه منصوص باشد؛
  3. کاشف از شهرت قدما و متصل به سیره متشرعه باشد. چنین شهرتی از نگاه محقق بروجردی بسیار مغتنم و کاربردی است. نقطه اوج منزلت چنین شهرتی که متعلق به قدما باشد، ازنظر ایشان آن است که نه‌تنها می‌تواند گوی سبقت را از اجماع برباید بلکه می‌تواند هماورد روایت باشد و حتی بر آن مقدم گردد؛ چنان‌که در بحث نماز مسافر از نمونه‌ای از آن را دیدیم.

محقق بروجردی به شهرت بین متأخران نیز عنایت داشته؛ اما در اندازه‌ای که تنها بتواند باعث اطمینان فقیه باشد.

مراجع

  1. احمدی، مجتبی و دیگران (1379)، چشم و چراغ مرجعیت، چاپ اول، قم: بوستان کتاب.
  2. اخوان صراف، زهرا (1387)، مکتب اجتهادی آیت‌الله بروجردی، چاپ اول، قم: بوستان کتاب.
  3. اردبیلى، احمد بن محمد‌ (1403 ق)، مجمع الفائدة و البرهان فی شرح إرشاد الأذهان‌، تصحیح آقا مجتبى عراقى، على‌پناه اشتهاردى و آقا حسین یزدى اصفهانى‌، چاپ اول، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه.
  4. انوری، حسن (1381)، فرهنگ سخن، ج 1، 3 و 5، چاپ اول، تهران: سخن.
  5. ایزدی، حسین. (1398)، درآمدی بر مکتب فقهی قم و نجف، چاپ اول، قم: اشراق حکمت.
  6. بروجردی، سید حسین (1415 ق)، نهایۀ الاصول، تدوین حسینعلی منتظری، چاپ اول، تهران: تفکر.
  7. بروجردی، سید حسین (1362)، البدر الزاهر فی صلاۀ الجمعۀ و المسافر، چاپ اول، به قلم حسینعلی منتظری. قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
  8. بروجردی، سید حسین (1416 ق)، تقریر بحث السید بروجردی، ج 1 و 2، چاپ اول، به قلم علی پناه اشتهاردی، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
  9. بروجردی، سید حسین (1372)، زبدۀ المقال فی خمس الرسول و آل، تقریر سید عباس حسینی قزوینی، چاپ دوم، قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
  10. بروجردی، سید حسین (1420 ق)، نهایۀ التقریر، ج 1 و 3، تدوین محمد فاضل موحدی لنکرانی، بی‌جا.
  11. جمعی از محققین (1389)، فرهنگ‌نامه اصول، چاپ اول، قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
  12. سبحانی، جعفر (1391)، تقریرات اصول، سال اول (مخطوط).
  13. سبحانی، جعفر (1398)، المبسوط فی اصول الفقه، ج 3، چاپ اول، قم: موسسه امام صادق.
  14. تنکابنی، میرزا محمد (1364 ق)، قصص العلماء، چاپ دوم، تهران: اسلامیه.
  15. حلی (ابن ادریس)، محمد بن منصور (1410 ق)، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوى، ج 1، 2 و 3، چاپ دوم، قم: دفتر انتشارات اسلامى.
  16. صافی، لطف الله (1391)، فخر دوران، چاپ اول، قم: دفتر تنظیم و نشر آثار آیت‌الله صافی.
  17. علی بن موسی (1406 ق)، فقه الرضا، چاپ اول، مشهد: آل البیت.
  18. عاملى، سید جواد بن محمدحسینى (1419 ق)، ‌مفتاح الکرامة فی شرح قواعد العلاّمة، تصحیح محمدباقر خالصى‌، چاپ اول، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه.
  19. کلینی، محمد بن یعقوب (1407 ق)، الکافی، ج 1، 7 و 8، چاپ چهارم، تصحیح علی‌اکبر غفاری و محمد آخوندی، تهران: اسلامیه.
  20. گفت‌وگو با آیت‌الله سید احمد مددی، رهنامه پژوهش، 1388، شماره 2.
  21. فیض، علیرضا و علی بهرامی نژاد (1387)، «بررسی حجیت شهرت فتوایی در اصول متلقات با رویکردی بر دیدگاه آیت‌الله بروجردی، خویی و امام خمینی»، فصلنامه فقه و مبانی حقوق، سال چهارم، شماره 13.
  22. نائینى، محمدحسین (1352)، ‏أجود التقریرات‏، تقریر سید ابوالقاسم خویی، ج 2، چاپ اول، قم: مطبعه العرفان‏.
  23. ملکی اصفهانی، مجتبی (1390)، فرهنگ اصطلاحات اصول، چاپ اول، قم: مرکز بین‌المللی ترجمه و نشر المصطفی.
  24. منتظری، حسینعلی (1376)، مبانی اجتهاد آیت‌الله‌العظمی بروجردی، در یادنامه خاتمی، به اهتمام محمدتقی فاضل میبدی، چاپ اول، قم: موسسه معارف امام رضا (علیه‌السلام).
  25. یزدى، سید محمدکاظم طباطبایى (1428 ق)، ‌العروة الوثقى مع التعلیقات، ج 1، چاپ اول، ‌قم: انتشارات مدرسه امام على بن ابی‌طالب علیه‌السلام.

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 27 آذر 1401
  • تاریخ بازنگری: 04 شهریور 1402
  • تاریخ پذیرش: 19 مهر 1402

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار