کارکرد قاعده لا‌ضرر در احکام رفتار با حیوانات

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

مدرس حوزه علمیه قم

چکیده

با وجود مصادیق پرتکرار و پراهمیت قاعده لاضرر در برخورد انسان امروزین با جانوران، این قاعده در پژوهش‌های فقهی پیرامون رفتار با حیوانات به‌ندرت موردتوجه قرار گرفته است. پژوهش‌های اسلامی پیرامون نحوه تعامل با حیوانات هم برای جعل قوانین مرتبط بسترسازی خواهند کرد و هم در مرحله اجرای این قوانین، برای قشر متدین جامعه ضمانت اجرای شرعی به همراه خواهند داشت. هدف از این پژوهش که با روش توصیفی تحلیلی نگاشته شده است، بیان مصادیق لاضرر و تحلیل کیفیت تطبیق این قاعده در احکام مواجهه با حیوانات بوده است؛ به این منظور در گام اول مهم‌ترین اختلاف‌نظرهای اصولی پیرامون قاعده لاضرر و تأثیر آن‌ها بر اصل و نحوه مصداق گزینی قاعده بیان شده‌اند؛ در گام دوم پس از بیان نکاتی که لازم است در تطبیق لاضرر بر مصادیق زیست‌محیطی موردتوجه قرار گیرند، مهم‌ترین مصادیق این قاعده در مواجهه با حیوانات مورد بررسی قرار گرفته‌اند.

تازه های تحقیق

نتیجه‌گیری

تأثیرگذارترین نظرهای معروف اصولی پیرامون قاعده لاضرر عبارت‌اند از: شمول قاعده نسبت به احکام عدمی، تکلیفی یا وضعی بودن حکم در قاعده لاضرر، شمول این قاعده نسبت به ضررهای اعتباری و مستحدثه، اثبات ضمان باقاعده لاضرر، امتنانی بودن و دلالت بر حرمت ضرر بر نفس مکلف.

برای تطبیق لاضرر بر احکام زیست‌محیطی لازم است توجه شود که اولاً: عنوان ضرر در برخی مصادیق زیست‌محیطی از باب حرام کفائی و در صورت رواج عمل قابل صدق است؛ ثانیاً: باید در نظر داشت که بسیاری از مصادیق ضرر در طول زمان برای نوع بشر ایجاد می‌شوند و این نکته مانع صدق قاعده نیست؛ ثالثاً: بین ضرر زدن به دیگران و تقدم در انتفاع تفاوت وجود دارد و رابعاً: عنوان نفع نقیض عنوان ضرر است و برای اجرای قاعده لاضرر لازم است هزینه و فایده برآورد شوند.

قاعده لاضرر در احکام مواجهه با حیوانات مصادیق قابل‌توجهی دارد؛ بسیاری از این مصادیق حین نگهداری از حیوانات خانگی، صید و شکار، آلودگی محیط‌زیست، ساخت‌وساز، حمل‌ونقل، آفت‌کش‌ها و دامپروری اتفاق می‌افتند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

The Function of the Rule of La-Ḍarar in Islamic Rulings on Animal Treatment

نویسنده [English]

  • Mohammad Shafiei
 Professor at Qom Seminary
چکیده [English]

Despite the frequent and important instances of the rule of no harm (la darar) in the interactions of modern humans with animals, this rule has rarely been considered in jurisprudential research on animal behavior. Islamic research on how to interact with animals will both pave the way for the enactment of related laws and, at the stage of implementing these laws, will provide religious enforcement for the religious community. The purpose of this research, which is written in a descriptive-analytical method, is to state the instances of no harm and analyze the quality of the application of this rule in the rulings of dealing with animals. To this end, in the first step, the most important اصولی differences of opinion about the rule of no harm and their impact on the principle and method of selecting instances of the rule are stated; In the second step, after explaining the points that need to be considered in applying no harm to environmental instances, the most important instances of this rule in dealing with animals are examined.

کلیدواژه‌ها [English]

  • : Environmental Jurisprudence
  • Animal Jurisprudence
  • Animal Rights
  • Application of La-Ḍarar
  • Hunting
  • Pesticides
  1. آخوند خراسانی، محمد کاظم بن حسین. (1409ق). کفایة الأصول. قم: آل البیت.
  2. اصفهانی، حسین بن محمد راغب. (1412ق). مفردات ألفاظ القرآن. در یک جلد. لبنان - سوریه: دار العلم - الدار الشامیة.
  3. امام خمینی، روح الله. (1423ق). تهذیب الأصول. مقرر: سبحانی، جعفر. تهران: موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره).
  4. بجنوردی، سید محمد بن حسن موسوی. (1401ق). قواعد فقهیه. چاپ سوم. تهران: مؤسسه عروج.
  5. تبریزی، جواد بن علی. (1427ق). صراط النجاة (للتبریزی). 7 جلد. قم - ایران: دار الصدیقة الشهیدة.
  6. تونی، عبدالله بن محمد. (1415ق). الوافیة فی أصول الفقه. چاپ دوم. قم: مجمع الفکر الاسلامی.
  7. حائری، سید کاظم حسینی. (1423ق). فقه العقود. چاپ دوم. قم: مجمع اندیشه اسلامی.
  8. حسن پور، محسن و موسوی بجنوردی، سیدمحمد و ابن تراب، مریم. (1398). کاربرد قاعده لاضرر در حفاظت از محیط‌زیست و معماری در راستای ارائه مدلی برای شهرسازی اسلامی و ایرانی. فصلنامه علمی - پژوهشی نگرش‌های نو در جغرافیای انسانی، 12(1)، 251-276.
  9. حسن زاده، حسن و ادیبی مهر، محمد و داداش نژاد دلشاد، داوود و باقی زاده، محمدجواد. (1398). نقشقاعده فقهی لاضرر در مدیریت بحران‌های محیط زیستی. فصلنامه علمی، آموزش محیط‌زیست و توسعه پایدار، 7(3)، بهار، ص 127-146.
  10. حسینی، سید هادی. (1393). حقوق حیوانات در فقه و حقوق موضوعه. رساله علمی سطح 3. قم: حوزه علمیه قم.
  11. حسینی، سیدعباس و دلیری، مسلم و رییسی، هادی و پیغمبری، سیدیوسف و کامرانی، احسان. (1394). بررسی اثر تخریبی تور ترال میگو در جوامع صید ضمنی حاصل از لنج‌های سنتی میگوگیر در صیدگاه‌های استان هرمزگان. شیلات (منابع طبیعی ایران)، 68(1)، 61-78.
  12. خمینی، سید روح الله موسوی. (1405ق). تحریر الوسیلة. 2 جلد. قم: مؤسسه مطبوعات دار العلم.
  13. خمینی، سید روح الله موسوی. (1421ق). کتاب البیع (للإمام الخمینی). تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی قدس‌سره.
  14. خوانساری، سید احمد بن یوسف. (1405ق). جامع المدارک فی شرح مختصر النافع. چاپ دوم. قم: مؤسسه اسماعیلیان.
  15. خوانساری، موسی بن محمد نجفی. (1373). رسالة فی قاعدة نفی الضرر (للخوانساری). تهران: المکتبة المحمدیة.
  16. خوئی، ابوالقاسم. (1419ق). دراسات فی علم الأصول. قم: بی‌تا.
  17. خوئی، ابوالقاسم. (1422ق). مصباح الأصول. مقرر: واعظ حسینی بهسودی، محمد سرور. قم: موسسه احیاء آثار الامام الخوئی.
  18. خوئی، سید ابوالقاسم موسوی. (بی تا). مصباح الفقاهة (المکاسب). بی‌جا: بی‌نا.
  19. خوئی، سید ابوالقاسم موسوی. (1410ق). منهاج الصالحین. چاپ بیست و هشتم. قم: نشر مدینة العلم.
  20. خوئی، سید ابوالقاسم موسوی. (1418ق). موسوعة الإمام الخوئی. م: مؤسسة إحیاء آثار الإمام الخوئی ره.
  21. دزفولی، مرتضی بن محمدامین انصاری. (1414ق). رسائل فقهیة (للشیخ الأنصاری). م: کنگره جهانی بزرگداشت شیخ اعظم انصاری.
  22. دهقانی، روح اله، لیمویی، مجتبی، و زرقی، ایران. (1391). بررسی تأثیرات زیانبار آفت‌کش‌ها با تأکید بر مسئله مقاومت در بندپایان حایز اهمیت بهداشتی (مقاله مروری). مجله علمی دانشگاه علوم پزشکی کردستان، 17(1 -63)، 84-100.
  23. رمضانی، محمدکاظم. (1392). مروری بر سرنوشت آفت‌کش‌ها و ارزیابی مخاطرات آن‌ها در محیط. پژوهش علف‌های هرز، 5(1)، 97-120.
  24. شاهرودی، سید محمود. (1423ق). راءات فقهیة معاصرة. مؤسسة دائرة معارف الفقه الاسلامی. چاپ 1.
  25. شریفی، لاله و پورپاک، زهرا و بکایی، سعید و کریمی، اکرم وقراگزلو، محمد و معین، مصطفی، و موحدی، مسعود. (1387). ارتباط سابقه نگهداری از حیوانات خانگی و خطر ابتلا به بیماری آسم: مطالعه مورد - شاهدی. مجله دانشکده پزشکی، 66 (5)، 348-352.
  26. فراهانی، مهدی و شوری، فاطمه و کلانتری، سید ذبیح الله. (1391). بررسی تأثیر حمل‌ونقل دریایی بر محیط‌زیست دریایی با مطالعه موردی بندر خرمشهر و رودخانه اروند. شانزدهمین همایش صنایع دریایی، 11 الی 31 آذر ماه 1391، بندرعباس.
  27. شیخ الشریعه اصفهانی، فتح‏الله بن محمدجواد. (1410ق). قاعدة لا ضرر. قم: بی‌نا
  28. صدر، محمد باقر. (1417ق). بحوث فی علم الأصول. مقرر: هاشمی شاهرودی، محمود. قم: موسسه دائرة المعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل بیت علیهم السلام. چاپ سوم.
  29. صدر، محمد باقر. (1408ق). مباحث الأصول. مقرر: حسینی حائری، کاظم. قم: مطبعة مرکز النشر- مکتب الإعلام الإسلامی.
  30. صلاحی مقدم، نفیسه، رضایی، روح اله، و کاوسی، اورنگ. (1399). عوامل تأثیرگذار بر استفاده بی‌رویه کشاورزان از آفت‌کش‌ها و ارزیابی رفتار خودحفاظتی آنان در کار با آفت‌کش‌ها (مورد مطالعه: استان زنجان). تهران: پژوهش‌های ترویج و آموزش کشاورزی، شماره 52، صفحه 95-112.
  31. حر عاملی، محمد بن حسن. (1409ق). وسائل الشیعة. 30 جلد. قم: مؤسسه آل البیت علیهم السلام.
  32. عقیلی نژاد، ماشااله، فرشاد، علی اصغر، نقوی، محسن، و حقانی، حمیدرضا. (1385). بررسی رابطه میان مصرف سموم آفت‌کش و اثرات آن بر سلامت کشاورزان در استان‌های مختلف کشور. سلامت کار ایران، تهران، 3 (1-2)، 81-85.
  33. فیروزجائیان، علی اصغر. (1397). گردشگری شکار: تحلیل تحولی شکار از نیاز تا گردشگری و جرم انگاری شکار. مجلة برنامه ریزی و توسعه گردشگری، 7 (27)، 146-166.
  34. قمّی، صدوق، محمّد بن علی بن بابویه. (1413ق). من لا یحضره الفقیه. قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم. چاپ دوم.
  35. کلینی، ابو جعفر، محمد بن یعقوب. (1407ق). الکافی. تهران: دار الکتب الإسلامیة. چاپ چهارم.
  36. کوچکی، سحر. (1382). آلودگی نفتی در دریا و اثرات آن در اکوسیستم دریاها. همایش ملی صنایع دریایی ایران.
  37. مراغی، سید میر عبد الفتاح بن علی حسینی. (1417ق). العناوین الفقهیة. قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
  38. مهردادی، ناصر و یداللهی، علی اکبر (1380). شناسایی منابع آلاینده‌های دریا و اثرات آن بر انسان. طب جنوب، 4 (ویژه نامه کنگره سراسری طب و دریا)، 50-50.
  39. نائینی، میرزا محمد حسین غروی. (1373). منیة الطالب فی حاشیة المکاسب. مقرر: خوانساری، موسی بن محمد نجفی. تهران: المکتبة المحمدیة.
  40. نجفی، صاحب الجواهر، محمد حسن. (1404ق). جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام. بیروت: دار إحیاء التراث العربی. چاپ هفتم.
  41. نجفی، کاشف الغطاء، هادی بن عباس بن علی بن جعفر. (1423ق). هدی المتقین إلی شریعة سید المرسلین. در یک جلد. نجف اشرف: مؤسسه کاشف الغطاء.
  42. نیکخواه سرنقی، رضا و صالحی، سید مهدی و جوادی، حسین. (1397). اعده لاضرر و حق بر محیط‌زیست با تأکید بر دریاچه ارومیه. نشریه علمی - پژوهشی اکوهیدرولوژی، 5 (1)، 331-341.
  43. یگانه پور، زهرا و روشن فکر، هدایت اله و پسندیده، رضا. (1392). تأثیر واحدهای دامپروری در تولید آلاینده‌های زیست‌محیطی و گازهای گلخانه‌ای. همایش ملی آلاینده‌های کشاورزی و سلامت غذایی، چالش‌ها و راهکارهای شیوه‌های نوین در حذف آلاینده‌ها.
  44. climate.org آخرین بازدید در 11/1/1403.
  45. fao.org آخرین بازدید در 11/1/1403.
  46. farsnews.ir آخرین بازدید در 11/1/1403.