بازپژوهی فقهی حقوقی حکم وضعی و تکلیفی پزشک در سقط‌جنین

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

دانشیار گروه حقوق دانشگاه ایلام، ایلام، ایران

چکیده

سقط‌جنین ممکن است به انگیزه پنهان‌کردن عمل شنیع زنا و حفظ آبروی خانواده، انگیزه نجات‌دادن مادر درصورتی‌که ادامه حاملگی حیات مادر یا حیات جنین و مادر را تهدید کند، پیشگیری از انتقال بیماری‌های خونی مانند بیماری هموفیلی، رهایی از به‌وجودآمدن کودک ناقص‌الخلقه، پیشگیری از سرایت صفات ارثی و... باشد. حکم شرعی پزشک را از دو منظر قابل مطالعه است. نخست حکم وضعی و مسئولیت پزشک در سقط‌جنین بوده که بر اساس علم و جهل، مهارت و عدم مهارت داشتن پزشک متفاوت است. دوم، حکم تکلیفی پزشک است که بر اساس انگیزه‌های اسقاط جنین تفاوت دارد. در این راستا حکم تکلیفی و مسئولیت یا رفع مسئولیت پزشک منوط به مشروعیت و عدم مشروعیت سقط است. به نظر بعضی از فقها باید علل و اسباب ضروری بودن اسقاط جنین به‌طور قطع ثابت شود و نتایج مترتب بر آن یقینی و ملاک و مصلحتی که از آن استفاده می‌شود بر ملاک و مصلحت ممنوع بودن برتری داشته باشد. از این رو شناخت حکم وضعی و تکلیفی پزشک در موارد پیش‌گفته و مسئولیت‌های مترتب بر آن لازم انگاشته می‌شود. نوشتار حاضر به شیوه توصیفی تحلیلی مسئولیت سقط‌جنین توسط پزشک و کادر پزشکی در موارد متعدد را مورد بررسی قرار داده است.

تازه های تحقیق

نتیجه‌گیری

در این پژوهش نتایج ذیل به‌دست‌آمده:

1- حکم وضعی به معنای ضمان پزشک در حالات زیر می‌باشد:

الف) اگر پزشک در علم طبابت حاذق نباشد و موجب سقط‌جنین شود، یا عیبی و تلفی در این راستا ایجاد کند.

ب)اگر پزشک علم طبابت داشته باشد؛ ولی در طبابت مقصر باشد و تلف یا عیب بر جنین یا بر مادر او سرایت کند.

ج)اگر علم طبابت داشته باشد و تقصیر نداشته باشد، ولی بدون اجازه طبابت کند و تلف یا ضرری متوجه جنین یا مادر او شود.

2- اگر پزشک مهارت عملی و علمی مطلوب را نداشته باشد و یا با دارا بودن مهارت بدون اخذ برائت و اذن بیمار یا ولی او اقدام به معالجه کند و موجب سقط‌جنین یاتلف گردد ضامن خواهد بود. اما باوجود اذن در معالجه و رعایت مقررات و موازین علمی پزشکی اقدام کند؛ ولی اتفاقاً باعث سقط یا تلف شده باشد، بین فقها اختلاف نظر وجود دارد.

 3- از دلایل عدم ضمان پزشک احسان پزشک در معالجه است «ما علی المحسنین من سبیل و هل جزاء الاحسان الا الاحسان» و نباید احسان کننده ضامن دانست، و نیز شرعاً موظف به درمان بیمار بوده و تعهدی به حصول نتیجه بهبودی نیست، فقط بر او لازم است در حدود متعارف سعی کند و اگر در این صورت او را ضامن دانست موجب امتناع پزشکان از معالجه می‌گردد، ضمان به دلیل وجود رضایت و اذن و مشروعیت طبابت ساقط می‌گردد.

4- حکم تکلیفی پزشک و کادر پزشکی بر اساس جواز یا عدم جواز سقط است، در موارد و صورت‌هایی که سقط‌جنین مشروعیت ندارد پزشک حق ندارد عمل سقط را انجام دهد و اقدام او به سقط‌جنین حرام است؛ هرچند مادر جنین از او بخواهد و در صورت‌هایی که سقط‌جنین جایز باشد برای پزشک نیز جایز است به سقط اقدام کند.

پیشنهاد: پیشنهاد می‌شود که مسئولیت پزشک مبتنی بر تقصیر مفروض دانسته شود، به این معنی که پزشک در صورت ایراد خسارت ناشی از معالجه مستقیم یا صدور دستور معالجه مسئول شناخته شود، مگر اینکه عدم تقصیر او به اثبات رسد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Juridical-Fiqhi Investigation of the Legal and Ethical Rulings on Physician's Responsibility Regarding Abortion

نویسندگان [English]

  • Parviz Bagheri
  • abdulgabar zargoshnasab
Associate Professor, Department of Fiqh and Fundamentals of Islamic Law, University of Ilam, Ilam, Iran
چکیده [English]

Abortion may be motivated by the concealment of the heinous act of adultery and the preservation of family honor, the necessity of saving the mother's life when the continuation of pregnancy threatens the life of the mother or the fetus, the prevention of the transmission of genetic disorders like hemophilia, the avoidance of the birth of a malformed child, the prevention of the inheritance of genetic traits, and so on. The religious ruling (hukm) on the physician's responsibility can be studied from two perspectives. First, the legal (wad'i) ruling and the physician's responsibility in abortion, which varies based on the physician's knowledge, skills, and competence. Second, the ethical (taklifi) ruling on the physician, which differs based on the motivations for the abortion. In this regard, the ethical ruling and the physician's responsibility or exemption from responsibility are contingent on the legitimacy or illegitimacy of the abortion. According to some jurists, the necessary causes and circumstances justifying the abortion must be conclusively established, and the resulting benefits must outweigh the prohibition. Therefore, understanding the legal and ethical rulings on the physician and the resulting responsibilities in the aforementioned cases is deemed necessary. The present paper, recruiting a descriptive-analytical approach, examines the physician's and medical staff's responsibility regarding abortion in various cases.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Physician's Responsibility
  • Ethical Ruling
  • Legal Ruling
  • Abortion
  • Medical Staff
  1. ابن عابدین، محمدامین. (1386ق). حاشیة ابن عابدین. چاپ دوم. بیروت: دار الفکر.
  2. ابن قدامه، عبدالله بن احمد. (1404ق). المغنی. بیروت: دار الفکر.
  3. ابن قیم، محمد. (1407ق). زاد المعاد. بیروت: دار الکتب العلمیة.
  4. ابن نجیم، زین الدین. (1311ق). البحر الرائق. قاهرة: المطبعة العلمیة.
  5. اراکی، محمدعلی. (1373). استفتائات. قم: دفتر تبلیغات.
  6. امام خمینی، سید روح‌الله. (1390). تحریر الوسیلة. نجف: مکتبة الآداب.
  7. امام خمینی، سید روح‌الله. (1391). توضیح المسائل. تهران: مؤسسة تنظیم آثار امام خمینی (ره).
  8. امام خمینی، سید روح‌الله. (1399). الاستفتائات. تهران: مؤسسه تنظیم نشر و آثار امام خمینی (ره).
  9. بار، محمد. (1407ق). الجنین المشوه والامراض الوراثیة. بیروت: دار القلم.
  10. بجنوردی، سید محمد. (1377). مسؤولیت مدنی و کیفری پزشکی. پژوهشنامه متین. شماره 14.
  11. بجنوردی، سید محمد. (1385). قواعد فقهیة. تهران: انتشارات مجد.
  12. بوطی، محمد سعید. (1988م). تحدید النسل وقایة و علاجا. دمشق: مکتبة الفارابی.
  13. جبعی عاملی، زین الدین. (1396ق). الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة. قم: انتشارات علمیة.
  14. جبعی عاملی، زین الدین. (1413ق). مسالک الافهام. قم: مؤسسه المعارف الاسلامیة.
  15. حر عاملی، محمدبن الحسن. (1401ق). وسائل الشیعة. تصحیح عبدالرحیم الربانی الشیرازی. تهران: المکتبة الاسلامیة.
  16. حکیم، عبدالهادی محمدتقی. (1379). فقه برای غرب‌نشینان مطابق با فتاوی آیت‌الله سیستانی. ترجمة سید ابراهیم علوی. قم: انتشارات دفتر آیت‌الله سیستانی.
  17. خامنه‌ای، سیدعلی. (1385). اجوبة الاستفتاءات. چاپ سی ویکم. تهران: شرکت چاپ ونشر بین الملل وابسته به مؤسسة انتشارات امیر کبیر.
  18. خوئی، سید ابوالقاسم. (1391). صراط النجاة. قم: دار الصدیقة الشهیدة.
  19. خوئی، سید ابوالقاسم. (1396ق). مبانی تکملة المنهاج. قم: المطبعة العلمیة.
  20. رملی، محمد بن ابی عباس. (1386ق). نهایة المحتاج. قاهرة: مطبعة مصطفی الحلبی.
  21. سبحانی، جعفر. (1390). مجموعه مقالات اولین کنگره سراسری انطباق امور پزشکی با موازین شرع تطبیق امور پزشکی با شریعت اسلام.
  22. سجستانی، ابو داود سلیمان بن اشعث. (1983م). سنن ابی داود. مصر: مطبعة منصور البابی.
  23. سرخسی، محمد. (1406ق). المبسوط. بیروت: دار المعرفة.
  24. سیستانی، سیدعلی. (1420ق). منتخب توضیح المسائل. چاپ دوم. قم: انتشارات دفترآیت الله سیستانی.
  25. شربینی، محمد. (1415ق). مغنی المحتاج. بیروت: دار الکتب العلمیة.
  26. شلتوت، محمود. (1962م). الفتاوی الاسلامیة. قاهرة.
  27. صانعی، یوسف. (1389). استفتائات قضائی. تهران: نشر میزان.
  28. طباطبائی یزدی، سیدمحمدکاظم. (1423ق). العروة الوثقی. قم: مؤسسة النشر الاسلامی.
  29. طباطبائی، سید علی. (1404ق). الریاض. قم: مؤسسة اهل البیت. (ع).
  30. طوسی، محمد بن الحسن. (1962م). تهذیب الاحکام. نجف الاشرف: دار الکتب الاسلامیة.
  31. عمر؛ محمد غانم . (1321ق). احکام الجنین فی الفقه الاسلامی. بیروت: دار الاندلس.
  32. فاضل لنکرانی، محمد. (1383). جامع المسائل. قم: ناشر امیر.
  33. فاضل لنکرانی، محمد. (بی‌تا). بازدید در 13/11/1402 lankarani.net.
  34. فیومی، احمد. (1929م). المصباح المنیر. مصر: دار العصور.
  35. قرضاوی، یوسف. (1415ق). فتاوی معاصرة. چاپ دوم. جده: دار الوفاء.
  36. کاتوزیان، ناصر. (1368). قواعد عمومی قراردادها. تهران: انتشارات بهنشر.
  37. کلینی، محمد بن یعقوب. (1962م). الکافی. تهران: دار الکتب الاسلامیة.
  38. گزارش کنفرانس رباط (مؤتمر الرباط عن الاسلام وتنظیم الاسرة). (1974م). مجلة الشریعة، ش54. کویت: جامعة الکویت.
  39. گلپایگانی، سیدمحمدرضا. (1412ق). ارشاد السائل. بیروت: دار الصفوة.
  40. متقی هندی، علاءالدین بن حسام الدین. (1312ق). کنز العمال. حیدر آباد هند: انتشارات دائرة المعارف.
  41. مفید، محمد. (بی تا). المقنعة. بیروت: دار المفید.
  42. مکارم شیرازی، ناصر. (1380). بحوث فقهیة هامة. قم: انتشارات امام علی بن ابی طالب. (ع).
  43. نجفی، محمد حسن. (1404ق). جواهر الکلام. تهران: المکتبة الاسلامیة.
  44. نسائی، احمد بن علی. (1964م). سنن النسائی. مصر: مطبعة البابی الحلبی.
  45. نوری همدانی، حسین. (بی‌تا). بازدید در 11/11/1402 noorihamedani.com
  46. وزارة الأوقاف والشئون الإسلامیة الکویت (1986م). الموسوعة الفقهیة الکویتیة. کویت: انتشارات وزارة الاوقاف والشؤون الاسلامیة.