بررسی حکم سب مؤمن در ادله از منظر فقهای امامیه و اهل‌سنت

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار، گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشگاه قم، قم، ایران

چکیده

یکی از اصول بنیادین و ارزشی هر فرد در جامعه شخصیت فردی و اجتماعی و منزلت و کرامت فرد است که مورد تأکید دین اسلام قرار گرفته است؛ لذا هرگونه توهین و تحقیر و فحش و ناسزا به منزلت و کرامت انسان، مورد نهی قرار گرفته است. سب مؤمن به معنای دشنام و ناسزاگویی است که در برخی ابواب فقهی مثل حدود و مکاسب محرمه موردبحث قرار گرفته است. موضوع سب از مسائل نخستین در جهان است که دارای ابعاد مختلف سیاسی، اجتماعی اخلاقی وسیع و جنبه‌های روانی و تبلیغاتی بسیاری می‌باشد؛ بنابراین باتوجه‌به اهمیت این بحث، این پژوهش ضمن بررسی مفهوم سب به بررسی حکم سب مؤمن از منظر فقهای امامیه و اهل‌سنت پرداخته است. نتایج به‌دست‌آمده از بررسی ادله، حاکی از این است که سب مؤمن در شرع مقدس اسلام از دیدگاه تمام مذاهب اسلامی، حرام است. این پژوهش به روش توصیفی - تحلیلی نگاشته شده است.

تازه های تحقیق

1) نتیجه‌گیری

هر کلامی که مقصود از آن، تحقیر و توهین به شخص و واردکردن نقص بر او باشد سب است و چون برای عنوان سب در شرع، محدوده‌ای تعیین نشده است مرجع در تشخیص سب عرف است. با بررسی حکم سب در ادله اربعه ثابت شد که تمام فقهای مذاهب اسلامی سب مؤمن را حرام می‌دانند. از منظر فقهای امامیه به جز اجماع که بر حرمت سب مومن به دست نیامد؛ ادلّة عقلی و نقلی بر حرمت سبّ مؤمن دلالت می‌کند. دلالت برخی آیات قرآنی که می‌توان بر حرمت سبّ مؤمن به آن استناد نمود - ماننـد آیـه 11 سوره حجرات و آیه 58 سوره احزاب قابل مناقشه نیست. مجموع روایات نیز دلالت بر این حرمت دارند گرچه نقدهایی به آنها وارد است؛ اما برخی نظیر صحیحة ابن حجّاج از لحاظ سند و دلالت تمام است. عقـل نیز بـه قـبح سبی که مصداق ظلم باشد حکم می‌دهد و بال ملازمه دلالت بر حرمت می‌کند و از منظر فقهای اهل‌سنت نیز علاوه بر اجماع بر حرمت سب، آیه 58 احزاب و روایاتی چون عبدالله بن مسعود، ابوهریره و بزار دلالت بر حرمت آب مؤمن می‌کند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Examining the Ruling on Insulting a Believer from the Perspectives of Shia and Sunni Jurists

نویسنده [English]

  • Fateme Ansari
Assistant Professor, Department of Fiqh and Fundamentals of Islamic Law, University of Qom, Qom, Iran
چکیده [English]

One of the fundamental principles for every individual in society is the integrity of their personal and social identity, along with their dignity and honor, which is emphasized in Islam. Therefore, any form of insult, humiliation, or abusive language directed at a person's dignity and honor is strictly prohibited. Insulting a believer refers to the act of cursing and using derogatory language, which is discussed in various fiqhi contexts, such as Hudud (limits) and Makasib Muharamah (unlawful earnings). The issue of insults is a primary concern worldwide, encompassing extensive political, social, ethical, psychological, and propagandistic dimensions. Given the significance of this topic, this study explores the concept of insults while examining the ruling on insulting a believer from the perspectives of both Shia and Sunni jurists. The findings indicate that insulting a believer is deemed unlawful in Islamic law according to all Islamic sects. This research employs a descriptive-analytical methodology.

کلیدواژه‌ها [English]

  • : Insult
  • Abusive Language
  • Humiliation
  • Insulting a Believer
  • Cursing
  1. ابن الملقن المصری. (1429ق). التوضیح لشرح الجامع الصحیح. دمشق: دار النوادر.
  2. ابن فارس، احمد. (1404ق). معجم مقاییس اللغه. محقق: محمد هارون. قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
  3. ابن قدامة. (1417ق). المغنی. الریاض: دار عالم الکتب للطباعة والنشر والتوزیع.
  4. ابن منظور، محمد بن مکرم. (1414ق). لسان العرب. بیروت: دار الفکر.
  5. ابن‌براج، عبدالعزیز بن نحریر. (1406ق). المهذب. قم: جماعة المدرسین فی الحوزة العلمیة بقم، مؤسسة النشر الإسلامی.
  6. ابی داود، سلیمان بن اضعث. (1423ق). صحیح سنن ابی داود. تحقیق محمد ناصر الدین البانی. کویت: غراس.
  7. انصاری، مرتضى. (1411ق). کتاب المکاسب. قم: منشورات دار الذخائر.
  8. انصاری، مرتضی بن محمد امین. (1419ق). فرائد الأصول. قم: مجمع الفکر الإسلامی.
  9. البخاری، محمد بن إسماعیل. (1422ق). الجامع المسند الصحیح المختصر من أمور رسول الله صلى الله علیه وسلم وسننه وأیامه = صحیح البخاری. المحقق: محمد زهیر بن ناصر الناصر. دار طوق النجاة.
  10. البکری الصدیقی، محمدعلی. (1425ق). دلیل الفالحین لطرق ریاض الصالحین. بیروت: دار المعرفة للطباعة والنشر والتوزیع.
  11. بهبهانی، محمدباقر بن محمداکمل. (1424ق). مصابیح الظلام فی شرح مفاتیح الشرائع. قم: مؤسسه علامه مجدد وحید بهبهانی.
  12. بیهقی، ابی بکر احمد. (1414ق). السنن الکبری. تحقیق: محمد عبد القادر عطا. بیروت: دار الکتب العلمیة.
  13. تبریزى، راضى بن محمد حسین نجفى. (1413‍ق). تحلیل الکلام فی فقه الإسلام. تهران: امیر قلم.
  14. تبریزی، جواد. (1416ق). إرشاد الطّالب إلی التعلیق علی المکاسب. قم: اسماعیلیان.
  15. جوهری، اسماعیل بن حمّاد. (1410ق). الصِّحاح. مصحّح: احمدعطّار. بیروت: دارالعلم.
  16. حسینی عاملی، محمدجواد بن محمد. (1419ق). مفتاح الکرامة فی شرح قواعد العلامة. قم: جماعة المدرسین فی الحوزة العلمیة بقم. مؤسسة النشر الإسلامی.
  17. حصکفی، علاء الدّین. (1415ق). الدّرّ المختار شرح تنویرالأبصار. بیروت: دار الفکر.
  18. حلّی، حسن بن یوسف. (1414ق). تذکرة الفقهاء. قم: آل البیت (ع).
  19. خطیب شربینی، محمد بن احمد. (بی‌تا). مغنی المحتاج إلی معرفة معانی ألفاظ المنهاج. دمشق: دارالزهرة.
  20. خویی، ابوالقاسم. (بی‌تا) مصباح الفقاهه. بیجا، بینا.
  21. الدسوقی المالکی، محمد بن أحمد. (بی‌تا). حاشیة الدسوقی على الشرح الکبیر. بیروت: دار الفکر.
  22. الدمیاطی الشافعی، أبوبکر. (1418ق). إعانة الطالبین على حل ألفاظ فتح المعین. بیروت: دار الفکر للطباعة والنشر والتوریع.
  23. ذهبی، محمد بن احمد. (1993 م). سیر اعلام النبلاء. بیروت: موسسه الرساله.
  24. راغب اصفهانی، حسین. (1412ق). مفردات ألفاظ القرآن. محقّق: صفوان داودی. بیروت: دارالعلم.
  25. روحانی، صادق. (1412ق). فقه الصادق (ع). قم: مدرسه امام صادق (ع).
  26. زبیدی، محمد بن محمد. (1414ق). تاج العروس. محقّق: شیری. بیروت: دارالفکر.
  27. الزرقانی المالکی، أبو عبد الله. (1417ق). شرح العلامة الزرقانی على المواهب اللدنیة بالمنح المحمدیة. بیروت: دار الکتب العلمیة.
  28. زواوی، محمد بن مسعود. (1419ق). إیضاح األحکام. دمشق: مکتبة الطهور.
  29. سبحانی، جعفر. (1424ق). المواهب فی تحر یر أحکام المکاسب. قم: مؤسّسه امام صادق (ع).
  30. سبزواری، عبدالأعلی. (1413ق). مهذّب الأحکام فی بیان الحلال و الحرام. قم: دفتر آیةالله سبزواری.
  31. سطوی، محمد بن عمر. (1415ق). فقه الکبیر. قاهره: مطبعة الاثار.
  32. السعدی، عبد الرحمن. (1420ق). تیسیر الکریم الرحمن فی تفسیر کلام المنان. المحقق: عبد الرحمن بن معلا اللویحق. مؤسسة الرسالة.
  33. سلَّار دیلمی، حمزه عبد العزیز. (بی‌تا) المراسم العلویه و األحکام النبویه. قم: منشورات الحرمین.
  34. شهید ثانی، زین‌‌الدین بن علی. (1413ق). مسالک الأفهام إلی تنقیح شرائع الإسلام. قم: مؤسسة المعارف الإسلامیة.
  35. شهیدی، میرزا فتّاح. (1375ق). هدایة الطّالب إلی أسرار المکاسب. تبریز: چاپخانه اطّلاعات.
  36. الصاعدی، سعود بن عید بن عمیر. (1427ق). الأحادیث الواردة فی فضائل الصحابة. الجامعة الإسلامیة بالمدینة المنورة، وزارة التعلیم العالی.
  37. صالح بن غانم. (بی‌تا). ذکر وتذکیر. بی‌نا، بی‌چا. مکتبه الشامله.
  38. صبحی، احمد بن محمود. (1415ق). الاحکام. بیروت: مکتبة المنصور.
  39. طباطبایی قمی، تقی. (1413ق). عمدة المطالب فـی التّعلیق علی المکاسـب. قم: کتابفروشی محلاّتی.
  40. طرفی، مال احمد. (1421ق). الکشف فی القذف. قاهره: مطبعة المنشورات.
  41. طریحی، فخرالدّین بن محمد. (1416ق). مجمع البحرین. محقّق: حسـینی. تهران: کتابفروشی مرتضوی.
  42. طعمه حلبی، عبدالمجید. (1436ق). الدرالمختار مع ردالمحتار. بیروت: دارالمعرفة.
  43. طنطاوی، محمد بن منصور. (1416ق). التحویل. بیروت: مطبعه اآلداب.
  44. طوسی، محمد بن حسن. (بی‌تا). النهایة فی مجرد الفقه و الفتاوی. بیروت: دار الکتاب العربی.
  45. العثیمین، محمد بن صالح. (1427ق). فتح ذی الجلال والإکرام بشرح بلوغ المرام. بیروت: المکتبة الإسلامیة.
  46. علیش، محمد بن أحمد بن محمد. (بی‌تا) فتح العلی المالک فی الفتوى على مذهب الإمام مالک. بیروت: دار المعرفة.
  47. علیش، محمد بن أحمد بن محمد. (بی‌تا) منح الجلیل شرح مختصر خلیل. بیروت: دار الفکر.
  48. الفتوحی الحنبلی، تقی الدین محمد. (1419 ق - 1999م). منتهى الإرادات مع حاشیة ابن قائد. المحقق: عبد الله بن عبد المحسن الترکی. بیروت: مؤسسة الرسالة.
  49. فخر رازى، محمد بن عمر. (1420ق). مفاتیح الغیب. یبروت: دار احیاء التراث العربى.
  50. فیومى، احمد بن محمد. (بی‌تا) المصباح المنیر. قم: دار الرضی.
  51. الکحلانی، محمد بن إسماعیل. (1432 ق - 2011م). التَّنویرُ شَرْحُ الجَامِع الصَّغِیرِ. الریاض: مکتبة دار السلام.
  52. الکشناوی، أبوبکر. (بی‌تا) أسهل المدارک «شرح إرشاد السالک فی مذهب إمام الأئمة مالک. بیروت: دار الفکر.
  53. کلینی، محمّد بن یعقوب. (1407ق). الکافی. محقّق: علی اکبر غفاری. تهران: دارالکتب الإسلامیه.
  54. اللاعی، حسین بن محمد. (1414ق). کتاب البدر التمام شرح بلوغ المرام. بیروت: دار هجر.
  55. لجنة الفتوى بالشبکة الإسلامیة. (1430ق). فتاوى الشبکة الإسلامیة. نسخه من الإنترنت. http://www.islamweb.net
  56. مجلسی، محمد باقر. (1404ق). مرآة العقول. محقق: رسولی. تهران: دارالکتب الإسلامیّه.
  57. مجموعۀ فتاواى ابن تیمیّه. (بی‌تا). بی‌جا.
  58. مسلم بن الحجاج. (1412ق). المسند الصحیح المختصر بنقل العدل عن العدل إلى رسول الله صلى الله علیه وسلم. المحقق: محمد فؤاد عبد الباقی. بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
  59. المناوی القاهری، زین الدین محمد. (1356ق). فیض القدیر شرح الجَامِع الصَّغِیرِ. مصر: المکتبه التجارتیه الکبری.
  60. منصوری، مال صدیق. (1419ق). قواعد التعزیر. دمشق: مکتبة الصوریة.
  61. الموسوعة الفقهیة الکویتیة. (1404ق). وزارة الأوقاف والشئون الإسلامیة. الکویت: دارالسلاسل.
  62. نجاشی، احمد بن علی. (1365). رجال نجاشی. مصحح: موسی شبیری زنجانی. قم:جامعه مدرسین.
  63. نجفی، محمد حسن. (1404ق). جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام. بیروت: إحیاء التراث العربی.
  64. نمری، یوسف بن عبداهلل. (1407ق). الکافی فی فقه أهل المدینة. بیروت: دارالکتب العلمیة.
  65. النووی، أبو زکریا محیی الدین یحیى بن شرف. (1414ق). الاذکار. بیروت: دار الفکر.
  66. النووی، أبو زکریا محیی الدین یحیى بن شرف. (1428ق - 2007م). ریاض الصالحین. دمشق: دار ابن کثیر للطباعة والنشر والتوزیع.
  67. الهرری، محمدامین. (2018 م). کتاب شرح سنن ابن ماجه. جده: دار المنهاج.
  68. الهیتمی، أحمد بن محمد بن علی بن حجر. (1407ق - 1987م). الزواجر عن اقتراف الکبائر. بیروت: دار الفکر.
  69. وحید بهبهانی، محمدباقر. (بی‌تا) تعلیقةٌ علی منهج المقال. بیجا، بینا