مبنا یابی فقهی راهکارهای جبران خسارت ناشی از تورم منفی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیار گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، واحد سمنان، دانشگاه آزاد اسلامی، سمنان، ایران

چکیده

یکی از معضلات اقتصاد مدرن تورم منفی است که به اذعان اقتصاددانان باتوجه‌به اینکه می‌تواند منجر به رکود اقتصادی جامعه شود گاه از تورم مثبت خطرناک‌تر است. در تورم منفی ارزش پول افزایش داشته و درعین‌حال ارزش کالاها به دلایلی چون افزایش تولیدات و عدم نظارت دقیق بر این موضوع کاهش می‌یابد. این نوشتار با روش توصیفی تحلیلی و با بررسی آرای فقیهان معاصر ضمن ارائه راهکارهایی جهت جبران خسارات ناشی از تورم منفی از جمله مسئولیت دولت در جبران خسارات و نیز بیمه خسارات تولیدات و محصولات، به بررسی مبانی فقهی مرتبط با این راهکارها پرداخته است. برایند بررسی آرای فقها دراین‌خصوص آن است که باتوجه‌به علل مختلفی که در خصوص تورم منفی قابل احصا هست مسئولیت مدنی دولت صرفاً در مواردی که به‌واسطه تسبیب ایجابی یا سلبی زمینه تورم منفی را فراهم آورده و یا این مسئله ناشی از تقصیر دولت باشد با استناد به‌قاعده «اتلاف»، «تسبیب» و «الخراج بالضمان»، قابل‌اثبات است، همچنین مشروعیت بیمه خسارت ناشی از تورم منفی نیز مستند به اطلاقات و عمومات وفای به عهد و تجارت عن تراض و نیز بنای عقلا و عدم ردع شارع دراین‌خصوص به اثبات رسیده است.

تازه های تحقیق

پژوهش حاضر با عنوان «مبنا یابی فقهی راهکارهای جبران خسارت ناشی از تورم منفی» با بررسی آرای فقهای معاصر و مبانی فقهی امامیه به نتایج زیر دست‌یافته است در روند تورم منفی کسانی که کالای خریداری شده آنها با کاهش قیمت مواجه شده است جهت جبران خسارت ناشی از تورم منفی دو راهکار پیشنهاد شده است راهکار اول اینکه دولت مسئول جبران خسارت باشد ازاین‌جهت که با برخی اقدامات سلبی موجبات تورم منفی را فراهم ساخته و سبب ورود ضرر شده است مبانی فقهی بل استناد در مسئولیت مدنی دولت قاعده اتلاف قاعده تسبیب و الضمان بالخراج است راهکار دوم استفاده مؤثر از بیمه خسارت است که مشروعیت آن به‌واسطه عمومات و اطلاقات وفای به عقد و بنای عقلا قابل‌اثبات است و ازآنجاکه تورم منفی جزو مسائل مستحدثه بوده و نسبت به آن منعی از سوی شارع صورت نگرفته است؛ بلکه نسبت به التزام به تعهدات تأکیداتی نیز وجود دارد بیمه خسارات ناشی از تورم منفی نیز گامی در جهت جبران زیان ناشی از این مسئله شمرده می‌شود

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Fiqhi Basis for Compensation Mechanisms in Cases of Negative Inflation

نویسنده [English]

  • Mohammad Rohanimoghaddam
Associate Professor of Fiqh and Fundamentals of Islamic Law, Semnan Branch, Islamic Azad University, Semnan, Iran
چکیده [English]

A critical challenge of the modern economy is negative inflation, which, according to some economists, can sometimes be more detrimental than positive inflation, as it can lead to economic recession. In negative inflation, the value of money increases, while the value of goods decreases for reasons such as increased production and lack of proper supervision. This paper, recruiting a descriptive-analytical method and by examining the views of contemporary jurists, presents solutions to compensate for the damages caused by negative inflation, including the government's responsibility to compensate for damages and the insurance of production and product damages, and examines the fiqhi foundations related to these solutions. Findings suggest that, given the various causes that can be attributed to negative inflation, the civil liability of the government is only provable in cases where it has, through positive or negative causation, created the conditions for negative inflation, or where this issue is due to the government's negligence, by referring to the principles of "destruction" (itlāf), "causation" (taṣbīb), and "the return policy" (al-kharaj bi al-ḍaman). Furthermore, the legitimacy of insuring against the damages caused by negative inflation is also proven by the generality of the principles of fulfilling promises and trading by mutual consent, as well as the basis of reason and the absence of a legislative prohibition in this regard.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Civil Liability
  • Transaction
  • Negative inflation
  • Compensation
  • Damage
  1.  

    قرآن کریم

    1. ابن ابی جمهور، محمد علی بن ابراهیم الاحسائی. (1403ق). عوالی اللئالى العزیزیة فی الاحادیث الدینیة. بی جا: بی نا.
    2. ابن ماجة، أبو عبد الله محمد بن یزید القزوینی. (بی‌تا). سنن ابن ماجه. بی جا: دار إحیاء الکتب العربیة.
    3. اردبیلی، احمد بن محمد. (1403ق). مجمع الفائدة و البرهان فی شرح إرشاد الأذهان. قم: دفتر انتشارات اسلامى.
    4. اصفهانی، فاضل هندى. (1416ق). محمد بن حسن، کشف اللثام و الإبهام عن قواعد الأحکام. قم: دفتر انتشارات اسلامى.
    5. اصفهانی، محمد حسین کمپانى. (1418ق). حاشیة کتاب المکاسب. (للأصفهانی، ط - الحدیثة). قم: أنوار الهدى.
    6. اصفهانی، محمدحسین. (1374ق). نهایه الدرایه فی شرح الکفایه. قم: انتشارات سید الشهدا.
    7. آشتیانی، محمد حسن. (1403ق). بحر الفوائد فی شرح الفرارئد. قم: کتابخانه آیت الله مرعشی.
    8. بجوردی، سید حسن. (1419ق). القواعد الفقهیة. قم: نشر الهادی.
    9. بهادرانی، ابراهیم. (1390). تورم و چالش­های آن. تهران: انتشارات مرکز آموزش و تحقیقات صنعتی.
    10. حلبی، ابن زهره، حمزة بن على حسینى. (1417ق). غنیة النزوع إلى علمی الأصول و الفروع. قم: مؤسسه امام صادق(ع).
    11. حلّى، علامه، حسن بن یوسف بن مطهر اسدى. (1410ق). إرشاد الأذهان إلى أحکام الإیمان. قم: دفتر انتشارات اسلامى.
    12. حلّى، علامه، حسن بن یوسف بن مطهر اسدى. (1414ق). تذکرة الفقهاء. قم: مؤسسه آل‌البیت.
    13. حلّى، علامه، حسن بن یوسف بن مطهر اسدى. (1420ق). تحریر الأحکام الشرعیة على مذهب الإمامیة. (ط - الحدیثة). 6 جلد. قم: مؤسسه امام صادق علیه السلام.
    14. حلّى، محقق، نجم الدین، جعفر بن حسن. (1408ق). شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام. چاپ دوم. قم: مؤسسه اسماعیلیان.
    15. خمینی، سید روح الله. (1392). تحریر الوسیله. تهران: انتشارات موسسه نشر آثار امام. چاپ دوم.
    16. خمینى، سید روح للّه موسوى. (1421ق). البیع. تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى (ره).
    17. خویى، سید ابو القاسم موسوى. (بی‌تا). مصباح الفقاهة. بی‌جا: بی‌نا.
    18. رجبی، فرشید؛ ایزدی فرد، علی اکبر؛ جهانی، علی اکبر. (۱۳۹۸). بررسی فقهی و حقوقی بیمه خسارات ناشی از تورم منفی. پژوهش های فقه و حقوق اسلامی، شماره ۵۵، صص ۹۷-۱۱۱.
    19. شریعت زاده، میترا؛ عرب خزایلی، عباس؛ حسینی مقدم، سید عسگر. (۱۳۹۹). مسئولیت مدنی دولت در قبال تورم منفی. مطالعات حقوق بشر اسلامی، شماره ۱۸، صص ۱۳-۴۹.
    20. شهید ثانی، زین الدین. (۱۴۱۳ق). مسالک الافهام فی شرح شرایع الاسلام. قم: مؤسسه المعارف الاسلامیه.
    21. طوسى، محمد بن حسن. (۱۴۱۱ق). المبسوط فی فقه الامامیه. تهران: المکتبه المرتضویه.
    22. عاملى، حرّ، محمد بن حسن. (۱۳۰۹). وسائل الشیعة. قم: مؤسسه آل البیت علیهم السلام.
    23. عاملى، سید جواد بن محمد حسینى. (بی‌تا). مفتاح الکرامة فی شرح قواعد العلاّمة. بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
    24. کتابی، احمد. (۱۳۷۱). تورّم علل آثار و راه‌های مقابله با آن. تهران: اقبال.
    25. کریمی، آیت. (۱۳۷۷). بیمه اموال و مسئولیت. تهران: دانشکده امور اقتصادی.
    26. لنگرودی، محمدجعفر. (۱۳۹۶). حقوق اموال. چاپ هفتم. تهران: گنج دانش.
    27. محقق داماد، مصطفی. (۱۴۰۶ق). قواعد فقه. تهران: مرکز نشر علوم اسلامی.
    28. محمود صالحی، جانعلی. (۱۳۸۸). مفهوم خسارت در بیمه. تهران: مجله بیمه، شماره ۲۵.
    29. مراغى، سید میر عبد الفتاح بن على حسینى. (۱۴۱۷ق). العناوین الفقهیة. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
    30. مظفر، محمدرضا. (۱۴۰۳ق). اصول الفقه. بیروت: انتشارات بیروت. چاپ دوم.
    31. معین، محمد. (۱۳۷۱). فرهنگ معین. تهران: امیرکبیر.
    32. مقداد بن عبدالله سیوری. (فاضل مقداد). (۱۴۲۵ق). کنزالعرفان فی فقه القرآن. قم: انتشارات مرتضوی.
    33. مکارم شیرازی، ناصر. (۱۴۱۱ق). قواعد فقهیه. قم: انتشارات مدرسه امام امیرالمؤمنین.
    34. مکارم شیرازی، ناصر. (۱۴۲۲ق). مسائل المستحدثه. قم: درس خارج فقه.
    35. نجفى، صاحب الجواهر، محمد حسن. (۱۴۰۴ق). جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام. هفتم. بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
    36. نسائی، أبو عبد الرحمن أحمد بن شعیب بن علی الخراسانی. (۱۴۰۶ق). السنن الصغرى للنسائی. مطبعة الثانیه. حلب: مکتب المطبوعات.
    37. نیکخو امیری، ناصر. (۱۳۹۴). بررسی فقهی بیمه. تهران: انتشارات سمت.