کاربست قاعده فقهی امتناع با سوءاختیار در فرایند اقناع دینی با تأکید بر قرآن کریم

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری رشته علوم قرآنی، دانشگاه قرآن و حدیث قم

2 استادیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه قرآن و حدیث

3 استادیار گروه فرهنگ و رسانه دانشکده شهید محلاتی قم

چکیده

اقناع، هدف علم ارتباطات و قرآن، شریف‌‌ترینِ گونۀ ارتباط است. هدف نهایی از اقناع، رسیدن به کُنش از راه‌بینش و گرایش است. شرط اصلی اقناع دینی، در معرض پیام دینی قرارگرفتن مخاطب است. یکی از قواعد مهم فقهی، امتناع از سوءاختیار مکلف هست که نافی رفع عقوبت محذوریت‌‌های اختیاری در مسیر انجام تکلیف دینی است. پژوهش پیش‌رو از طریق گردآوری اطلاعات کتابخانه‌‌ای و با روش توصیفی تحلیلی به دنبال پاسخ به این پرسش است که مفهوم و کاربست قاعدۀ «امتناع از سوءاختیار مکلف» در اقناع دینی چیست؟ قاعدۀ امتناع در کلام و اصول فقه و فقه کاربرد دارد و پشتوانۀ نقلی و عقلی دارد و کاربست آن بسیار گسترده است. در مسئله اقناع دینی با تأکید بر قرآن کریم می‌‌توان کاربست این قاعده را در دو حوزۀ فردی و اجتماعی تقسیم‌‌بندی نمود که مسائلی همچون «انصات» می‌‌تواند در حوزۀ فردی مقوم به این قاعده باشد. براین‌اساس، دایرۀ «انصات» از سکوت به استماع، توسعه خواهد یافت.

تازه های تحقیق

نتیجه‌گیری

قاعده امتناع از سوءاختیار یکی از قواعد مهم فقهی است که در علم کلام، اصول فقه و فقه مورداستفاده قرار می‌گیرد. گرچه ریشه این قاعده عقلی است اما موید به آیات نیز هست. بر طبق این قاعده ورود شخص به محذوریتی که سبب سلب اختیار وی از انجام تکلیفی باشد رافع عقوبت و تکلیف وی نخواهد بود. چرا که محذوریت صورت‌گرفته با اختیار وی منافاتی ندارد به این دلیل که بر اساس اختیار وی محذوریت ایجاد شده است و قدرت اولیه در تنجز تکلیف به این شخص کفایت می‌کند. یکی از کاربست‌های مورداستفاده در این قاعده حوزه اقناع دینی است که شخص می‌بایست به جهت عدم ایجاد محذوریت در علم به احکام و مسائل دینی زمینه در معرض قرارگرفتن نسبت به پیام‌های دینی را برای خود فراهم سازد. براین‌اساس می‌توان قاعده امتناع را یکی از مؤیدات انصات دانست و مفهوم آن را از صرف سکوت به استماع همراه با اختیار توسعه داد. همچنین تبیین گردید که اقناع فرایندی دارای سه رکن هست که بینش و گرایش و در نهایت کنش ارکان اصلی در اقناع هست. در این پژوهش ضمن تبیین تعاریف رایج در علم ارتباطات از اقناع و بررسی آنها تعریف جدیدی از اقناع ارائه گردید و همچنین اقناع در قرآن کریم مورد بررسی قرار گرفت و الفاظ مشابه آن تبیین شد. در نهایت کاربست قاعده امتناع در مقوله اقناع را می‌توان هم در حوزه حاکمیتی و هم در حوزه فردی دانست.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

The Application of the Fiqhi Rule of Avoidance of Misuse of Authority in the Process of Religious Persuasion with an Emphasis on the Holy Quran

نویسندگان [English]

  • Fatemeh Hajizadeh 1
  • Mohammad Moradi 2
  • Mohammadreza Mahmoudi 3
1 PhD Student of Quranic Science, University of Quran and Hadīth, Qom, Iran
2 Assistant Professor of Quranic Science, University of Quran and Hadīth, Qom, Iran
3 Assistant Professor, Department of Culture and Media, Faculty of Shahid Mahallati, Qom, Iran
چکیده [English]

Persuasion, the objective of the science of communication and the Quran, is the noblest form of interaction. The ultimate goal of persuasion is to reach action through insight and inclination. The primary condition for religious persuasion is the audience's exposure to the religious message. One of the important fiqhi rules is the avoidance of the misuse of authority by the obligated person, which negates the removal of the punishability of voluntary prohibitions in the path of fulfilling a religious duty. This research, through library data collection and recruiting a descriptive-analytical method, seeks to answer the question: What is the conception and application of the rule of "avoidance of the misuse of authority by the obligated person" in religious persuasion? The rule of avoidance has applications in kalām (theology), usūl al-fiqh (principles of jurisprudence), and fiqh (Islamic jurisprudence), and has both textual (naqlī) and rational (aqlī) foundations, with a wide range of applications. In the issue of religious persuasion, with an emphasis on the Holy Quran, the application of this rule can be divided into two individual and social domains, where issues such as "attentiveness" (insāt) can be constitutive of this rule in the individual domain. Accordingly, the circle of "attentiveness" will be expanded from silence to active listening.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Persuasion
  • Avoidance of Misuse of Authority
  • Religious Persuasion
  • Holy Quran
  • Fiqhi Rules
  1. استادی، رضا. (1387). المدخل الی عذب المنهل. قم: مجمع الفکر الاسلامی.
  2. افخمی، حسین علی. (1387). لغتنامه ارتباطات و حوزه وابسته. انتشارات جامعه‌شناسان.
  3. انصاری، مرتضی. (1419ق). فرائد الأصول. قم: مجمع الفکر الإسلامی.
  4. ایروانی، باقر. (1429ق). کفایة الأصول فی اسلوب‌ها الثانی. نجف: مؤسسه احیاء التراث الشیعه.
  5. بهنر، جرد، وانِک، میکائیل. (1384). نگرش و تغییر آن‌ها. مترجم علی مهداد. جنگل، تهران.
  6. تانکارد، جیمز، سورین، ورنر. (1386). نظریه‌های ارتباطات. علیرضا دهقان. انتشارات دانشگاه تهران، تهران.
  7. جواهری، محمدتقی. (1388). غایة المامول. قم: مجمع الفکر الاسلامی.
  8. الحسینی الشیرازی، السید محمد. (1426ق). الوصول إلی کفایة الأصول. قم: دارالحکمه.
  9. حسینی پاکدهی، علی. (1381ش). مبانی اقناع و تبلیغ. تهران: مرکز برنامه‌ریزی و آموزش نیروی انسانی.
  10. الحکیم، السید محمد سعید. (ق1434). المحکم فی أصول الفقه. قم: دار الهلال.
  11. خویی، سید ابوالقاسم. (1368). أجود التقریرات. قم: مصطفوی.
  12. خویی، سید ابوالقاسم. (1417ق). محاضرات فی أصول الفقه. تقریرات محمد اسحاق فیاض. قم: دارالهادی.
  13. دهخدا، علی اکبر. (1377). لغتنامه دهخدا. موسسه چاپ و انتشارات دانشگاه تهران.
  14. رضا حق پناه. (۱۳۸۶). ویزگی های دعوت نبوی از منظر علامه طباطبایی. اندیشه حوزه، شماره ۶۵، مرداد و شهریور.
  15. روحانی، سیدمحمدصادق. (1392). فقه الصادق. قم: آیین دانش.
  16. سبحانی، جعفر. (بی‌تا). بحوث فی الملل و النحل. قم: مؤسسة النشر الإسلامی.
  17. سید علی اکبر قرشی. (۱۲۷۱). قاموس قرآن. تهران: دار الکتب الاسلامیه.
  18. سیفی، علی‌اکبر. (1422ق). دلیل تحریر الوسیله للامام الخمینی. تهران: موسسه تنظیم و نشر تراث الامام الخمینی (ره).
  19. صدر، سید محمدباقر. (1406ق). فلسفتنا. قم: انتشارات دارالصدر (پژوهشگاه شهید صدر).
  20. طباطبایی، محمد حسین. (1374). تفسیر المیزان. ترجمه موسوی همدانی، سید محمد باقر. قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
  21. طوسی، محمد بن حسن. (۱۳۶۵). تهذیب الأحکام. دار الکتب الإسلامیة.
  22. عبدالله جوادی آملی. (۱۳۸۷). سیره رسول اکرم در قرآن «تفسیر موضوعی قرآن کریم». قم: اسراء.
  23. عراقی، ضیاءالدین. (بی‌تا). نهایة الافکار. قم: مؤسسة النشر الاسلامی.
  24. فاضل موحدی لنکرانی، محمد. (1428ق). إیضاح الکفایه. قم: نوح.
  25. فراهیدی، خلیل بن احمد. (1381ش). کتاب العین. چاپ دوم. انتشارات هجرت. قم.
  26. فرهنگی، علی اکبر. (1394). مدیریت رسانه. مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه‌ها. تهران.
  27. قلی پور، آرین. (1386). مدیریت رفتار سازمانی. بینا. بیجا.
  28. لتیل‌جان، استیفن. (1384ش). نظریه‌های ارتباطات. ترجمه مرتضی نوربخش و اکبر میرحسینی. جنگل. تهران.
  29. ماکسوِل، جان سی. (1384). مدیریت نگرش. ترجمه فضل الله امینی. فرا. تهران.
  30. محمد تقی رهبر. (1384). پژوهش در تبلیغ. مرکز جاپ و نشر سازمان تبلیغات اسلامی. تهران.
  31. محمدی، علی. (1378). شرح کشف المراد. قم: دارالفکر.
  32. مصطفوی، سید کاظم. (1421ق). قواعد فقهی. تهران: بنیاد حقوقی میزان.
  33. مظفر، محمد رضا. (1387). اصول الفقه. قم: بوستان کتاب.
  34. معین، محمد. (1386). فرهنگ معین. زرین. تهران.
  35. مکارم شیرازی، ناصر. (1368). پیام قرآن. مدرسه امام امیر المومنین (ع). قم.
  36. منصوری، ایاد. (1427ق). البیان المفید فی شرح الحلقة الثالثة من حلقات علم الأصول. قم: حسنین (ع).
  37. نائینی، محمد حسین. (1352). أجود التقریرات. تقریرات ابوالقاسم خویی. قم: مطبعه العرفان.
  38. نائینی، محمد حسین. (1412ق). الروضه البهیه فی شرح اللمعه الدمشقیه. قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی.
  39. نجفی، محمد حسن. (۱۴۱۷ق). جواهرالکلام فی شرح شرائع الاسلام. دارالفکر. قم.
  40. هاشمی شاهرودی، سید علی. (1426ق). دراسات فی علم الاصول. قم: دائرة المعارف الفقه الإسلامی.
  41. همدانی، رضا بن محمّد هادی. (1416ق). مصباح الفقیه. قم: المؤسسة الجعفریّة لإحیاء التراث.