بررسی فقهی امکان‌سنجی عدم اجرای مجازات پس از اعدام

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانش آموخته دکتری حقوق جزا و جرم شناسی، مؤسسه علوم انسانی وابسته به جامعه المصطفی العالمیه

2 استاد گروه حقوق جزا و جرم شناسی، دانشکده حقوق، دانشگاه قم، قم، ایران

چکیده

در مجازات سالب حیات، علی‌رغم اجرای صحیح حکم، گاهی ممکن است مجرم، به طور اتفاقی زنده بماند. در این فرض، این سؤال مطرح است که آیا امکان اعدام مجدّد وجود دارد یا خیر؟ و در صورت امکان اجرای اعدام مجدّد، تکلیف اعدام اولیه و صدمات ناشی از آن، چه می‌شود؟ آیا قابل‌جبران است یا خیر؟ این مقاله با روشی توصیفی - تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانه‌ای، امکان‌سنجی عدم اجرای مجازات پس از اعدام، را در فقه، مورد پژوهش قرار داده است. یافته‌های تحقیق بیانگر آن است که با اجرای اعدام به روش صحیح و درست و تأیید توسط مراجع ذی‌صلاح، عنوان اعدام حدی و قصاص نفس منطبق است، باتوجه‌به آیات و روایات باب قصاص و حدود و باتوجه‌به اصول و قواعد باب حدود و قصاص مثل اصل احتیاط در دما و قاعده درأ، امکان اعدام مجدد وجود ندارد. اما در مورد اعدام اولی و جراحات ناشی از آن، در صورت امکان اعدام مجدد، هفت قول بین فقها وجود دارد که به نظر می‌رسد از پشتوانة مستدل و مستحکم برخوردار نیستند؛ زیرا با پذیرفتن اعدام مجدّد، اگر صدمات و جراحات که بر اثر اعدام مرحله اول بر فرد اعدامی وارد شده است، قابل‌جبران نباشد، این تعدی و ظلم در حق فرد اعدامی است و اگر قابل‌جبران باشد چه دیه و چه قصاص، مخالف قواعد و اصول باب قصاص و دیات هستند.

تازه های تحقیق

نتیجه‌گیری

از مجموع مطالب این پژوهش استفاده می‌شود که در صورت که اجرای حکم اعدام بر اساس موازین شرعی و قانونی به‌درستی و صحیح و به طور کامل هم از لحاظ ماهوی و هم از لحاظ شکلی و تشریفاتی انجام و پایان‌یافته باشد، عنوان اعدام بر آن منطبق است، و اعدام بار دوم، جایز نیست؛ زیرا بر اساس آیات اعتدا به‌مثل اگر ولی دم قاتل را با قصد قتل و با فعل و آلت قتاله به قتل برساند به طور که عرف به این فعل ولی عنوان قتل بدهد در این صورت اعتدا به‌مثل صورت گرفت است و در روایت ابان بن عثمان قصاص مجدّد مشروط شده بود به امر غیرممکن که قصاص اولیه باشد و این بیانگر استبعاد و عدم امکان اعدام مجدّد است.

در حدود، حد زنا با محارم قتل است که بر اساس روایات اعدام با روش یک‌بار گردن‌زدن با شمشیر است در صورت که زنده بماند حبس ابد می‌شود همچنین روایات اجرای حد بر مریض به‌صورت ضعث که ممکن است بعضی از شاخه‌ها به بدن محدود اصابت نکند با این‌حال تکرار لازم نیست؛ زیرا با یک‌بار اجرا کردن به‌صورت ضغث، حد تحقق پیدا کرده است.

مقتضی قواعد باب حدود از جمله قاعده درأ و قاعده احتیاط در دماء، عدم اجرای دوباره اعدام است؛ پس اگر اجماع بر امکان اجرای مجدد مجازات نباشد، با انطباق اعدام حدی و قصاص نفس بر زدن اولیه، ثبوت مجازت مجدّد در دو حالتی که زدن اولیه مجاز یا غیرمجاز باشد، مشکل به نظر می‌رسد و بنا بر احتیاط وجوبی، تکرار مجازات جایز نیست.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

A Fiqhi Feasibility Analysis of the Non-Implementation of Punishment After Execution Survival

نویسندگان [English]

  • Esmatullah Rezaei 1
  • Adel Sarikhani 2
1  PhD Graduate of Criminal Law and Criminology, Institute of Humanities affiliated with Al-Mustafa International University.qom.iran
2  Professor of Criminal Law and Criminology, Faculaty of Law, University of Qom, Qom, Iran
چکیده [English]

In the capital punishment, despite the correct execution of the sentence, the convict may rarely remain alive. In this case, the question arises as to whether a re-execution is doable or not? And if the prbablity of re-execution exists, what is the status of the initial execution and the resulting injuries? Are they compensable or not? This article, using a descriptive-analytical method and library resources, has examined the fiqhi feasibility of non-implementation of punishment after execution survival. The research findings indicate that with the correct and proper execution of the death penalty, confirmed by the competent authorities, the title of the prescribed execution and retaliation (Qisās) for life is applicable. Considering the verses and narrations on the issue of retaliation and prescribed punishments, and considering the principles and rules of the issue of prescribed punishments and retaliation, such as the principle of caution in blood (al-Ehtiyāt fi Dimā’) and the rule of averting (al-Qaidah al-Dar’), the feasibility of re-execution is overruled. However, regarding the initial execution and the resulting injuries, in the case of the feasibility of re-execution, there are seven opinions among the Islamic jurists, which do not seem to have a well-reasoned and solid foundation; because by accepting the re-execution, if the injuries and wounds inflicted on the executed person in the first stage are not compensable, this is an aggression and injustice against the executed person, and if they are compensable, whether in the form of blood money (Diyyah) or retaliation (Qisās), they are contrary to the rules and principles of the issue of retaliation and blood money in Imamiyyah Jurisprudence.

کلیدواژه‌ها [English]

  • : Punishment
  • Execution
  • Prescribed Punishment (Hadd)
  • Retaliation (Qisas)
  • Blood Money (Diyyah)
  1. قرآن

    1. اردبیلی، احمد بن محمد. (1403 ق). مجمع الفائدة و البرهان فی شرح إرشاد الأذهان. 14 جلد. قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
    2. ایروانی، باقر. (1427 ق). دروس تمهیدیة فی الفقه الاستدلالی علی المذهب الجعفری. 3 جلد. قم. چاپ دوم.
    3. بهجت، محمد تقی. (1428 ق). استفتاءات. قم: نشر دفتر حضرت آیة الله بهجت.
    4. تبریزی، جواد بن علی. (1417 ق). أسس الحدود و التعزیرات. قم: دفتر مؤلف.
    5. حائری، سید علی بن محمد طباطبایی. (1418 ق). ریاض المسائل (ط - الحدیثة). 16 جلد. قم: مؤسسه آل البیت علیهم السلام.
    6. حرّ عاملی، محمد بن حسن. (1409 ق). وسائل الشیعة. 30 جلد. قم: مؤسسه آل البیت علیهم السلام.
    7. حکیم، سید محمد سعید طباطبایی. (1427 ق). مسائل معاصرة فی فقه القضاء. نجف اشرف: دار الهلال. چاپ دوم.
    8. حلّی، ابن ادریس، محمد بن منصور بن احمد. (1410 ق). السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی. 3 جلد. قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم. چاپ دوم.
    9. حلّی، جمال الدین، احمد بن محمد اسدی. (1407 ق). المهذب البارع فی شرح المختصر النافع. 5 جلد. قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
    10. حلّی، علامه، حسن بن یوسف بن مطهر اسدی. (1381). رجال العلامة - خلاصة الأقوال. چاپ دوم. نجف اشرف: منشورات المطبعة الحیدریة.
    11. حلّی، علامه، حسن بن یوسف بن مطهر اسدی. (1413 ق). قواعد الأحکام فی معرفة الحلال و الحرام. 3 جلد. قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
    12. حلّی، فخر المحققین، محمد بن حسن بن یوسف. (1387 ق). إیضاح الفوائد فی شرح مشکلات القواعد. 4 جلد. قم: مؤسسه اسماعیلیان.
    13. حلّی، محقق، نجم الدین، جعفر بن حسن. (1408 ق). شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام. چاپ دوم. 4 جلد. قم: مؤسسه اسماعیلیان.
    14. خمینی، سید روح اللّه موسوی. (1392). تحریر الوسیلة. 2 جلد. قم: مؤسسه مطبوعات دار العلم. ه‍ ق.
    15. خوانساری، سید احمد بن یوسف. (1405 ق). جامع المدارک فی شرح مختصر النافع. چاپ دوم. 7 جلد. قم: مؤسسه اسماعیلیان.
    16. خویی، سید ابو القاسم موسوی. (1372 ش). معجم رجال الحدیث و تفصیل طبقات الرجال. 24 جلد.
    17. خویی، سید ابو القاسم موسوی. (1422 ق). مبانی تکملة المنهاج. 2 جلد. قم: مؤسسة إحیاء آثار الإمام الخوئی ره.
    18. راوندی، قطب الدین، سعید بن عبداللّه. (1405 ق). فقه القرآن (للراوندی). چاپ دوم. 2 جلد. قم: انتشارات کتابخانه آیة الله مرعشی نجفی.
    19. روحانی، سید محمد صادق. (1435 ق). فقه الصادق. قم: آیین دانش.
    20. سبزواری، سید عبد الأعلی. (1413 ق). مهذّب الأحکام (للسبزواری). چاپ چهارم. 30 جلد. قم: مؤسسه المنار - دفتر حضرت آیة الله.
    21. شهید ثانی، جمال الدین، حسن بن زین الدین. (1418 ق). معالم الدین و ملاذ المجتهدین (قسم الفقه). 2 جلد. قم: مؤسسة الفقه للطباعة و النشر.
    22. شهید ثانی، زین الدین بن علی. (1413 ق). مسالک الأفهام إلی تنقیح شرائع الإسلام. 15 جلد. قم: مؤسسة المعارف الإسلامیة.
    23. صافی، لطف‌الله. (1413 ق). جامع الأحکام (صافی). قم: دفتر تنظیم و نشر آثار حضرت آیت الله العظمی صافی گلپایگانی. 1385 ه.ش.
    24. صدوق، محمّد بن علی بن بابویه. (1413 ق). من لا یحضره الفقیه. چاپ دوم. 4 جلد. قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
    25. طباطبایی، محمدحسین. (1390). المیزان فی تفسیر القرآن. چاپ دوم. 20 جلد. بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات.
    26. طوسی، ابو جعفر، محمد بن حسن. (1400 ق). النهایة فی مجرد الفقه و الفتاوی. چاپ دوم. بیروت: دار الکتاب العربی.
    27. طوسی، ابو جعفر، محمد بن حسن. (1407 ق). تهذیب الأحکام. چاپ چهارم. 10 جلد. تهران: دار الکتب الإسلامیة.
    28. طوسی، ابو جعفر، محمد بن حسن. (1427 ق). الفهرست (للشیخ الطوسی). نجف اشرف: المکتبة الرضویة.
    29. طوسی، محمد بن علی بن حمزه. (1408 ق). الوسیلة إلی نیل الفضیلة. قم: انتشارات کتابخانه آیة الله مرعشی نجفی.
    30. علوی گرگانی، محمدعلی. (1384). أجوبة المسائل (علوی). قم: دفتر حضرت آیت الله علوی گرگانی.
    31. عمیدی، سید عمید الدین بن محمد اعرج حسینی. (1416 ق). کنز الفوائد فی حل مشکلات القواعد. 3 جلد. قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
    32. فاضل موحدی لنکرانی، محمد. (1425 ق). جامع المسائل. چاپ یازدهم. بی تا. قم: انتشارات امیر قلم.
    33. فاضل هندی، محمد بن حسن. (1416 ق). کشف اللثام و الإبهام عن قواعد الأحکام. 11 جلد. قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
    34. کشّی، ابو عمرو، محمد بن عمر بن عبد العزیز. (1404 ق). رجال الکشی (مع تعلیقات المیر داماد). دو جلد. قم.
    35. کلینی، ابو جعفر، محمد بن یعقوب. (1407 ق). الکافی (ط - الإسلامیة). چاپ چهارم. 8 جلد. تهران: دار الکتب الإسلامیة.
    36. گلپایگانی، سید محمد رضا موسوی. (1412 ق). الدر المنضود فی أحکام الحدود. 3 جلد. قم: دار القرآن الکریم.
    37. لنکرانی، محمد فاضل موحدی. (1421 ق). تفصیل الشریعة فی شرح تحریر الوسیلة - القصاص. قم: مرکز فقهی ائمه اطهار علیهم السلام.
    38. مازندرانی، محمد بن اسماعیل حائری. (1416 ق). منتهی المقال فی أحوال الرجال. 7 جلد. قم: مؤسسه آل البیت علیهم السلام.
    39. مجلسی، محمد تقی. (1406 ق). روضة المتقین فی شرح من لا یحضره الفقیه. چاپ دوم. 13 جلد. قم: مؤسسه فرهنگی اسلامی کوشانبور.
    40. مجلسی، محمدباقر. (1404 ق). مرآة العقول فی شرح أخبار آل الرسول. چاپ دوم. 26 جلد. تهران: دار الکتب الإسلامیة.
    41. مجلسی، محمدباقر. (1406 ق). ملاذ الأخیار فی فهم تهذیب الأخبار. قم: کتابخانه عمومی حضرت آیت الله العظمی مرعشی نجفی (ره).
    42. مرعشی نجفی، سید شهاب الدین. (1415 ق). القصاص علی ضوء القرآن و السنة. 3 جلد. قم: انتشارات کتابخانه آیة الله مرعشی نجفی قدس سره.
    43. مکارم شیرازی، ناصر. گردآورنده ابوالقاسم علیان‌نژادی و کاظم خاقانی. (1385 ش). الفتاوی الجدیدة (مکارم). قم: مدرسة الإمام علی بن أبی طالب (ع).
    44. موسوی اردبیلی، عبد الکریم. (1418 ق). فقه القصاص. قم: انتشارات نجات.
    45. موسوی اردبیلی، سید عبد الکریم. (1427 ه‍ ق). فقه الحدود و التعزیرات. چاپ دوم. 4 جلد. قم: مؤسسة النشر لجامعة المفید رحمه الله.
    46. نجاشی، ابو الحسن، احمد بن علی. (1365 ه.ش). رجال النجاشی - فهرست أسماء مصنفی الشیعة. قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
    47. نجفی، محمد حسن. (1404 ق). جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام. چاپ هفتم. 43 جلد. بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
    48. نوری همدانی، حسین. (1388). هزار و یک مسئله (مجموعه استفتاءات). قم: مهدی موعود (عج).