فقه حکومتی؛ اداره کشور با استفاده از علوم نوپیدا (با رویکرد مسائل دفاعی)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی مقطع دکتری فقه و مبانی حقوق اسلامی ، واحد بابل، دانشگاه آزاد اسلامی ، بابل، ایران

2 استادیار گروه ادیان و عرفان اسلامی، واحد بابل، دانشگاه آزاد اسلامی، بابل، ایران

3 استادیار فقه و مبانی حقوق اسلامی، واحد بابل، دانشگاه آزاد اسلامی، بابل، ایران.

چکیده

فقه شیعه به‌عنوان میراثی ارزشمند از فقهای پیشین، به دنبال استنباط فعل مکلف، اجراء و نظارت بر آن، بر اساس داده‌های ادله‌ی شرعی فرعی، در صدد تبیین احکام بالادستی و احکام مطلقه است. رسول مکرم اسلام و ائمه‌ی اطهار (سلام الله علیهم اجمعین) در طول دوران رسالت و امامت خود، احکام اصلی و فرعی را بیان داشته و مسلمین را رهنمون گردیدند. اما در طول زمان و پس از غیبت امام عصر (ارواحنا فداه) با چالشی در کشف مراد الله تبارک و تعالی گردیدند، همین موضوع باعث شد فقهای شیعه اقدام به اجتهاد کرده و سعی در کشف حکم شرعی از روی ادله‌ی شرعیه نمودند. از جمله موارد چالشی، فقه حکومتی و بهرگیری از علوم نوپیدا می‌باشد. دانش‌هایی مانند کامپیوتر، هوش مصنوعی، نانو، کوانتوم، انرژی هسته‌ای و مانند اینها که در پیشینه‌ی ادله شرعی وجود نداشته و در کلام معصومین (علیهم السلام) نحوه‌ی بهرگیری از آنها تبیین نشده است. این تحقیق که از نوع نظری و با استفاده از داده‌های فقه و حقوق اسلامی و به روش ارزیابی تدوین شد، به این نتیجه رسید: حکومت اسلامی برای دفاع، حفظ و حراست از خود و بندگان خدا باید علاوه بر قدرتمند شدن به وسیله‌ی علوم مختلف، به کشف و توزیع علوم نوین بپردازد. کشف فن‌آوری‌های نوین و بسط این نوع از دانش‌ها، پیش‌تر و جلوتر از سایر کشورها، فرضی است غیر قابل انکار و مرضی رضای پرودگار.

تازه های تحقیق

نتیجه‌گیری

با توجه به مطالبی که به آنها اشاره شد، فقه حکومتی یکی از ابزارها و روش‌های اجتهاد و اداره‌ی جامعه‌ی اسلامی است. این دانش در حکومت اسلامی به عنوان ابزاری است که بتواند آنچه به صلاح جامعه‌ی اسلامی است در اختیار حکومت قرار دهد. لهذا باید فقیهانی در این عرضه ورود کرده و در این خصوص به اجتهاد برسند. به نظر می‌رسد حکومت اسلامی باید کارگروه فقه حکومتی را ایجاد کرده و با دخالت رهبری و مجلس خبرگان از میان کسانی که در فقه حکومتی در اجتهاد رسیدند عده‌ای که آگاه به زمانه و دلسوز امت اسلامی هستند را انتخاب کرده و به مشاوره با حکومت بپردازند. در هر حال کارکرد فقه حکومتی از گستردگی فراوانی برخوردار است و این قابلیت را دارد که در عرصه‌های مختلف اجتماع اسلامی ورود پیدا نماید.

از جمله‌ی این موارد، دانش‌های نوپیدا است که فقه حکومتی باید در بسط و اعتلای آنها و ایجاد کرسی درس خارج فقه به تبیین آن و نیاز فقه به آنها بپردازند. وقوف و تسلط به این نوع از دانش‌ها قابلیت‌های مختلفی را برای جامعه اسلامی و حکومت آن ایجاد می‌نماید. از جمله موضوع دفاع از سرزمین اسلامی از تهدیدهایی که در این زمینه وجود دارد. بر امت اسلامی واجب شرعی و عقلی است که این نوع از دانش‌ها را آموخته و برای حفظ نظام اسلامی و کمک به محرومین و مستضعفین جهان از آن استفاده نماید.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

State Fiqh: Governing a State Utilizing Emerging Sciences (With a Focus on Defense Issues)

نویسندگان [English]

  • hamid rahmati 1
  • hasan Falah Ahmad Chali 2
  • Mehdi Mohammadian Amiri 3
1 PhD student in Jurisprudence and Fundamentals of Islamic Law, Babol Branch, Islamic Azad University, Babol, Iran
2 Assistant Professor, Department of Jurisprudence and Fundamentals of Islamic Law, Babol Branch, Islamic Azad University, Babol, Iran
3 Assistant Professor of Fiqh and Fundamentals of Islamic Law, Babol Branch, Islamic Azad University, Babol, Iran.
چکیده [English]

Shi'a jurisprudence, as a valuable legacy of past jurists, seeks to derive the duties of the morally responsible agent (fi'l al-mukallaf), their execution, and their supervision based on the data of subsidiary religious evidence (al-adillah al-sharʿiyyah al-farʿiyyah), aiming to elucidate overarching and absolute rulings (al-aḥkām al-muṭlaqah). The Noble Prophet and the Infallible Imams (peace be upon them all), during their respective periods of messengership and imamate, articulated these primary and subsidiary rulings, guiding the Muslim community. However, over time and following the occultation of the Awaited Imam (may our souls be his ransom), the challenge of discerning the intent of God, the Blessed and Exalted, arose. This very challenge led Shi'a jurists to engage in ijtihād, striving to deduce divine rulings from the religious evidence. One such contemporary challenge is "State Fiqh" (Fiqh al-Ḥukūmah) and the utilization of emerging sciences. These include fields like computing, artificial intelligence, nanotechnology, quantum physics, and nuclear energy, which have no precedent in the traditional religious evidence, and whose application was not explicitly detailed in the statements of the Infallibles (upon whom be peace). This theoretical research, compiled using data from Islamic jurisprudence and law through an evaluative method, concludes that the Islamic State, for the defense, preservation, and protection of itself and God's believers, must not only empower itself through various sciences but also actively engage in the discovery and dissemination of new knowledge. The discovery of new technologies and the advancement of such knowledge ahead of other nations is an undeniable obligation and a matter pleasing to the God.

کلیدواژه‌ها [English]

  • State Fiqh (Fiqh al-Ḥukūmah)
  • Defense
  • Governance
  • Emerging Sciences
  • Islamic Rulings (Aḥkām Sharʿiyyah)
قرآن کریم.
نهج البلاغه. (۱۳۸۳). ترجمه محمد دشتی. قم: انتشارات مؤسسه فرهنگی و تحقیقاتی امیرالمؤمنین (علیه السلام).
صحیفه سجادیه. (۱۳۷۵). ترجمه عبدالحمید آیتی. تهران: انتشارات سروش.
آشوری، داریوش. (۱۳۹۶). دانشنامه سیاسی. تهران: انتشارات مروارید.
ابن شعبه حرانی، حسن بن على‏. (۱۴۰۴ق). تحف العقول‏. قم: جامعه مدرسین‏.
اراکی، محسن. (۱۳۹۳). فقه نظام سیاسی اسلام. قم: انتشارات معارف.
اراکی، محمدعلى‏. (۱۳۷۵). أصول الفقه. قم: موسسه در راه حق‏.
الماسی، نجادعلی؛ جلیلی، میر جمیل. (۱۴۰۱). مقایسه شخصیت حقیقی و حقوقی با شخصیت مجازی از منظر اخلاق در حقوق ایران. فصلنامه اخلاق در علوم و فناوری، ۱۷(۴)، ۱-۸.
انصاری، مرتضی بن محمدامین. (۱۴۱۱ق). المکاسب. قم: نشر دار الذخائر.
بحرانى، سید هاشم بن سلیمان‏. (۱۳۷۴). البرهان فی تفسیر القرآن‏. قم: مؤسسه بعثه‏.
بستانی، فواد افرام. (۱۳۷۵). المنجد الابجدی. ترجمه رضا مهیار. تهران: انتشارات اسلامی.
پرور، اسماعیل. (۱۳۹۰). فقه حکومتی چرایی، چیستی و چگونگی. مجله سوره اندیشه، (۵۶ و ۵۷)، ۱۹۲-۱۹۵.
پرسمان دانشگاهیان. (بی‌تا). جهاد علمی. قابل دسترس در: https://porseman.com/article.
جعفری لنگرودی، محمدجعفر. (۱۳۸۰). ترمینولوژی حقوق. تهران: گنج دانش.
جعفری لنگرودی، محمدجعفر. (۱۳۸۱). مبسوط در ترمینولوژی حقوق. تهران: کتابخانه گنج دانش.
جوادی آملی، عبدالله. (۱۳۶۳). خمس رسائل. قم: مؤسسه نشر الاسلامی.
حکیمی، محمدرضا؛ حکیمی، محمد؛ حکیمی، على؛ آرام، احمد. (۱۳۸۰). الحیاة. ترجمه احمد آرام‏. تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامى‏.
حلی، جعفر بن حسن (محقق). (۱۴۱۲ق). النهایة و نکتها. قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
خامنه‌ای، سید علی. (۱۳۹۸). بیانات در دیدار با دست‌اندرکاران کنگره شهدای روحانی. قابل دسترس در: https://farsi.khamenei.ir.
خامنه‌ای، سید علی. (۱۴۰۲). بیانات در دیدار با مداحان اهل البیت (علیهم السلام). قابل دسترس در: https://farsi.khamenei.ir.
رحمانی فرد سبزواری، علی. (۱۳۹۹). تمایز حکم حکومتی با سایر احکام شرعی. مجله گفتمان فقه حکومتی، ۴(۶)، ۴۹-۷۱.
زارعی سبزواری، عباس علی. (۱۴۳۰ق). القواعد الفقهیه فی فقه الامامیه. قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
سبحانی، جعفر. (۱۳۹۷). درس خارج فقه. قابل دسترس در: [لینک مشکوک حذف شد].
سبحانی تبریزی، جعفر. (۱۴۱۵ق). الرسائل الاربع قواعد اصولیة و فقهیة. قم: مؤسسه امام صادق (علیه السلام).
ضیایی‌فر، سعید. (۱۳۹۱). رویکرد حکومتی به فقه. مجله علوم سیاسی، ۱۴(۵۳)، ۷-۳۱.
طباطبایى، محمدحسین‏. (۱۳۷۴). تفسیر المیزان‏. ترجمه محمدباقر موسوى. قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه قم دفتر انتشارات اسلامى‏.
طبرسى، فضل بن حسن. (۱۳۵۹). تفسیر مجمع البیان. تهران: انتشارات فراهانى.
عاملى، محمد بن حسن (حرّ). (۱۴۰۹ق). وسائل الشیعة. قم: مؤسسة آل البیت علیهم السلام‏.
فاضل بهسودی، محمدباقر. (۱۳۸۲). القواعد و الفروق. قم: دار التفسیر.
فاضل لنکرانی، محمدجواد. (بی‌تا). موسوعة رد الشبهات الفقهیة المعاصرة (حدود). قم: مرکز فقهی ائمه اطهار (علیهم السلام).
کاشف الغطاء، محمدحسین. (۱۴۲۲ق). تحریر المجله. قم: المجمع العالمی للتقریب المذاهب الاسلامیة.
مؤمن قمی، محمد. (۱۴۲۵ق). الولایة الالهیة الاسلامیة. قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
مرادخانی، احمد؛ رحمانی، فاطمه. (۱۳۹۷). بررسی فقهی و حقوقی بیوتروریسم. مجله پژوهشهای فقه و حقوق اسلامی، ۱۴(۵۲)، ۱۲۷-۱۴۸.
مرتضوی لنگرودی، محمدحسن. (۱۴۱۲ق). الدر النضید فی الاجتهاد و الاحتیاط و التقلید. قم: نشر انصاریان.
مشکانی سبزواری، عباسعلی. (۱۳۹۰). درآمدی بر فقه حکومتی از دیدگاه مقام معظم رهبری. مجله حکومت اسلامی، ۱۶(۲)، ۱۵۵-۱۸۴.
مشکینی، علی. (۱۳۹۳). مصطلحات الفقه. قم: مؤسسه علمی فرهنگی دارالحدیث.
مصطفوی، محمدکاظم. (۱۴۲۱ق). القواعد الفقهیة. قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
معروف الحسنی، هاشم. (۱۴۱۱ق). تاریخ فقه جعفری. قم: دار الفکر الاسلامی.
مغنیه، محمدجواد. (۱۳۷۸). تفسیر کاشف‏. ترجمه موسی دانش. قم: بوستان کتاب.
مکارم شیرازی، ناصر. (۱۴۲۵ق). انوار الفقاه (کتاب البیع). قم: انتشارات مدرسه الامام علی بن ابی طالب.
منتظری، حسینعلی. (۱۳۶۷). مبانی فقهی حکومت اسلامی. قم: انتشارات کیهان.
میرباقری، سید محمد مهدی؛ عبدالهی، یحیی؛ نوروزی، حسن. (۱۳۹۵). فقه حکومتی از منظر شهید صدر. مجله راهبرد فرهنگ، (۳۶)، ۶۱-۸۶.
واژه‌یاب. (بی‌تا). فرهنگ لغت معین. قابل دسترس در: https://www.vajehyab.com.
هاشمی شاهرودی، محمد. (۱۴۳۲ق). مؤسوعة الفقه الاسلامی المقارن. قم: مؤسسه دائره المعارف اسلامی بر مذهب اهل البیت (علیهم السلام).
هادوی تهرانی، محمد مهدی. (۱۳۷۵). الشخصیات المعنویه فی الفقه الاسلامی. مجله الفکرالاسلامی، (۱۶)، ۹۵-۱۱۷.