امکان سنجی مجازات‌های عبادی در سپهر سیاست جنایی اسلام

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیار، گروه حقوق جزا، دانشکده حقوق، دانشگاه قم، قم، ایران

چکیده

در سیاست جنایی اسلام، مجازات‌هایی وجود دارند که تفاوت عمده آنها با دیگر مجازات‌ها در این است که در انجام آنها، قصد قربت لازم است و بدون آن عمل انجام یافته باطل است. مصداق بارز و منحصر به فرد معین شده این مجازات‌ها، کفارات است. با این وجود، این نوع مجازات‌ها انعکاسی در قوانین جزایی کشورهای اسلامی نداشته است و تنها گزارش‌هایی از رویه قضایی در عمل به این مجازات‌ها دیده می‌شود؛ از سوی دیگر، دیده شده است که برخی از قضات این‌گونه مجازات‌ها را در احکام کیفری خود انعکاس داده‌اند، ازاین‌رو جای این بحث وجود دارد که آیا می‌توان از این‌گونه مجازات‌ها، در پاسخ‌دهی به جرم بهره برد؟ مقاله حاضر می‌کوشد با روش توصیفی تحلیلی و با استفاده از منابع فقهی، امکان استفاده از این نوع مجازات‌ها را در سپهر سیاست جنایی اسلام مورد بحث قرار دهد. یافته‌ها حاکی از آن است که با وجود دلایلی همچون ضرورت دارا بودن قصد قربت در عبادت و عدم امکان احراز و سنجش آن در اینگونه مجازات‌ها، پرورش روحیه تظاهر و نفاق، عدم جواز استفاده ابزاری از دین، که نافی جواز استفاده از این مجازات‌هاست می‌توان از ادله دیگری در جواز استفاده از این مجازات‌ها بهره برد، ادله‌ای همچون الگوگیری از مجازات‌های کفاره‌ای، کارآمدی و اثربخشی بیشتر اینگونه جرایم به ویژه اثر اصلاحی و تربیتی آنها و ... . با ارزیابی ادله یاد شده می‌توان این نظریه را ارائه کرد که در فرض رضایت بزهکار، امکان استفاده از مجازات‌های عبادی، و خصوصاً به عنوان یک مجازات تکمیلی وجود دارد هرچند از ضابطه‌مندی در این خصوص نباید غفلت کرد.

تازه های تحقیق

نتیجه‌گیری

هرچند تا کنون سیاستگزار جنایی جمهوری اسلامی نتوانسته است از مجازات‌های عبادی در پاسخدهی به جرم بهره ببرد و تجربه قضایی موردی هم به لحاظ عدم کارشناسی لازم و نبود ضوابط مشخص تجربه ناخوشایندی را از اینگونه مجازات‌ها عرضه کرده است اما چنین نیست که نتوان از این مجازات‌ها در پاسخدهی به جرم بهره برد. آری استفاده بدون ضابطه و دلبخواهی از این مجازات‌ها می‌تواند نگرش جامعه به دین و کارآمدی دین در اداره امور جامعه را زیر سوال ببرد اما اشکالاتی که در بهره‌گیری از این مجازات‌ها تصور می‌شود آنقدر قوی نیستند که نتوان به الگوی مشخصی در این خصوص رسید. البته این مهم مستلزم فهم درست اسلامی‌سازی حقوق و از جمله حقوق کیفری است که در کشور ما به صورت ناقص در حد فقهی‌سازی فهم شده است. حقیقت این است که اسلامی‌سازی حقوق کیفری مستلزم بهره‌گیری از مبانی و اصول مشخصی در این زمینه است که ضمن حفظ ماهیت حقوق کیفری هدف‌ها و رسالت اسلام و البته ضوابط شریعت واقعیت‌های اجتماعی را نیز لحاظ کند. متأسفانه تاکنون پژوهش درخور توجهی در باب بایسته‌های اسلامی‌سازی حقوق کیفری صورت نگرفته است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Devotional Punishments in Islamic Criminal Policy

نویسنده [English]

  • Mohammad ali Hajidehabadi
 Associate Professor, Department of Criminal Law, Faculty of Law, University of Qom, Qom, Iran
چکیده [English]

Within Islamic criminal policy, there exists a category of punishments distinguished from others by the requisite intention of seeking proximity to God (qasd al-qurbah); without this intention, the act is invalid. The primary and unique specified instance of such punishments is expiations (kafārāt). Despite their fiqhi basis, these punishments have not been formally codified in the penal laws of Islamic countries, with only sporadic reports of their application in judicial practice. Conversely, some judges have incorporated such punishments into their criminal sentences. This raises a fundamental question: can these devotional punishments be utilized as a response to crime? This article, employing a descriptive-analytical method and drawing on jurisprudential sources, investigates the permissibility of utilizing such punishments within the framework of Islamic criminal policy. The findings indicate that, despite arguments against their permissibility - such as the necessity of devotional intent (niyyah) which is difficult to ascertain and measure, the potential for fostering hypocrisy (nifāq) and ostentation (riyā'), and the impermissibility of instrumentalizing religion - other evidence supports their use. This includes emulating the model of expiatory punishments (kafārāt), the greater efficacy and effectiveness of such sentences, particularly their rehabilitative and educative effects, among others. Upon evaluating the aforementioned evidence, the study proposes that, contingent upon the offender's consent, the use of devotional punishments - particularly as supplementary sentences - is feasible, though the necessity for their standardized regulation must not be overlooked.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Devotional Punishments
  • Expiation (Kafārāt)
  • Compulsion in Religious Duties
  • Islamic Criminal Policy
آیتی، سید محمدرضا؛ اسفندیاری بیات، حمزه. (۱۳۸۷). نسبت جرم و گناه در حقوق ایران. پژوهش‌نامه فقه و حقوق اسلامی، (۱)، ۳۵-۹.
ابن منظور، محمدبن مکرم. (۱۴۱۴ق). لسان العرب. بیروت: دار الکفر، دار الصادر.
اردبیلی، محمدعلی. (۱۳۹۴). حقوق جزای عمومی. تهران: میزان.
افراسیابی، محمد اسماعیل؛ مصطفی‌زاده، فهیم. (۱۳۹۳). بررسی رویکرد ابزارگرا به حقوق کیفری ایران در پرتو قانون اساسی. فصلنامه دیدگاه‌های حقوق قضایی، (۶۸)، ۴۶-۱۹.
الحسون، علی بن عبدالرحمن. (۱۴۲۵ق). اهم مزایا نظام العقوبات الاسلامیه. مجله الدراسات الاسلامیه، (۱۷)، ۴۸۶-۴۵۹.
المالکی، عبدالرحمن. (۱۴۱۰ق). نظام العقوبات. لبنان: دار الامه للطباعة و النشر و التوزیع.
ایمانی، عباس. (۱۳۸۲). فرهنگ اصطلاحات حقوق کیفری. تهران: آریان.
برقی، ابوجعفر احمد بن محمد بن خالد. (۱۳۷۱ق). المحاسن. تهران: دارالکتب الاسلامیه.
بیگی، جمال. (۱۴۰۰). جایگاه کفاره در فقه اسلامی و امکان‌سنجی کیفرانگاری آن در حقوق ایران. پژوهش‌های فقهی، ۱۷(۳)، ۷۵۷-۷۲۳.
تسخیری، محمدعلی. (۱۳۹۸ق). نظرة نظام العقوبات الاسلامیة. تهران: سپهر.
حاجی ده‌آبادی، محمد علی؛ میرآقا کاظمی، سید محمد. (۱۴۰۲). جایگاه مجازات‌های روانی در سپهر سیاست کیفری اسلام. مطالعات اسلامی حقوق، (۱)، ۲۷-۷.
حسینی، سید محمد. (۱۳۹۴). فرهنگ کیفری. تهران: انتشارات مجد.
دهخدا، علی‌اکبر. (۱۳۷۷). لغت‌نامه. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
راغب اصفهانی، حسین. (۱۴۱۲ق). مفردات فی الفاظ القرآن. بیروت: دار العلم، الدار الشامیه.
ربانی گلپایگانی، علی. (۱۳۹۹). کلام تطبیقی، ج۱، توحید، صفات و عدل الهی. قم: جامعة المصطفی العالمیه.
سعادت‌فر، اعظم. (۱۳۹۰). کفاره و ماهیت آن در فقه امامیه. دانشگاه آزاد اسلامی واحد اراک.
سید رضی، محمد بن حسین موسوی. (۱۴۱۴ق). نهج البلاغه. تهران: مؤسسه نهج البلاغه.
صدوق، محمد بن علی بن بابویه. (۱۴۰۳ق). معانی الاخبار. قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
صدوق، محمد بن علی بن بابویه. (۱۴۱۳ق). من لا یحضره الفقیه. قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
طوسی، ابوجعفر محمد بن حسن. (۱۴۱۴ق). الامالی. قم: دارالثقافه.
عاملی، محمدبن حسن (حرّ). (۱۴۰۹ق). تفصیل وسایل الشیعه الی تحصیل مسایل الشریعه. قم: موسسه آل البیت علیهم السلام.
عصر ایران. (۱۴۰۲). به رسمیت شناختن تحقیر؛ ۴ نکته با رییس کمیسیون حقوقی مجلس در باب صدور حکم «غسل میت» برای خانم بی‌حجاب. قابل دسترس در: [آدرس دقیق صفحه در صورت امکان ذکر شود].
عوده، عبدالقادر. (بی‌تا). التشریع الجنایی الاسلامی مقارنا بالقانون الوضعی. بیروت: دار الکاتب العربی.
عمید، حسن. (۱۳۸۲). فرهنگ فارسی عمید. تهران: امیرکبیر.
کلینی، ابوجعفر محمد بن یعqub. (۱۴۰۷ق). الکافی. تهران: دارالکتب الاسلامیه.
گرجی، ابوالقاسم. (۱۳۶۵). حدود، تعزیرات و قصاص. تهران: دانشگاه تهران.
مکارم شیرازی، ناصر. (۱۴۲۸ق). حیله‌های شرعی و چاره‌جویی‌های صحیح. قم: مدرسه الامام علی بن ابیطالب(ع).
مؤسسه دایرة المعارف فقه فارسی. (۱۳۸۷). فرهنگ فقه فارسی. قم: مؤسسه دایرة المعارف الفقه الفارسی.
نظرنژاد، محمدرضا. (۱۳۸۳). دو تلقی از حقوق کیفری، دو تلقی از دین. بازتاب اندیشه، (۴۹)، ۲۴-۱۸.
نوبهار، رحیم. (۱۳۸۴). بررسی قاعده فقهی حرمت تنفیر از دین. تحقیقات حقوقی (یادنامه دکتر شهیدی)، ۱۷۲-۱۲۹.
پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی. (۱۳۸۹). فرهنگ‌نامه اصول فقه. قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
یوسفی، علی‌اکبر. (۱۳۸۹). کفاره گناهان. قم: انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.